බෝධි වන්දනාවේ ඉතිහාසය

ශ්‍රී ජයවර්ධනපුර විශ්වවිද්‍යාලයේ කුලපති, 

බෙල්ලන්විල රාජමහා විහාරාධිකාරී, 

මහාචාර්ය

බෙල්ලන්විල විමලරතන අනු නා හිමි

උඳුවප් පුර පසළොස්වක පොහොය දිනය ශ්‍රී ලංකාවාසීන්ට වැදගත්වන කරුණු අතර ජය ශ්‍රී මහා බෝධි ශාඛාව මෙරටට වැඩම කරවීම විශේෂත්වයක් ගනී. සඟමිත් මෙහෙණින් වහන්සේ විසින් ලංකාවට වැඩම කරවන ලද බෝධි ශාඛාව අනුරාධපුර මහමෙව්නා උයනෙහි රෝපණය කිරීම ශ්‍රී ලංකාවේ බෝධිපූජා සංස්කෘතියේ සමාරම්භක අවස්ථාව ලෙස සනිටුහන් කළ හැකි ය.

බුදුරජාණන් වහන්සේ වෙනුවට වන්දනා පුද පූජා පැවැත්වීම සඳහා පූජනීය වස්තුවල අවශ්‍යතාව සැදැහැවතුන් තුළ ඇතිවූයේ බුදුන් ජිවමාන කාලයේදීම ය. ඒ සඳහා පළමු පියවර වශයෙන් යොදාගෙන ඇත්තේ බෝධිවෘක්ෂය බව ජාතකට්ඨකතාවෙහි එන ආනන්ද බෝධි කතාවෙන් පැහැදිලි වෙයි. බුදුන් පිරිනිවන් පෑමෙන් පසු මෙකී අවශ්‍යතාව වඩාත් වර්ධනය වූයේ උන්වහන්සේගේ නියෝජනයක් බෞද්ධ ප්‍රතිපදා මාර්ගය මෙන් වත් පිළිවෙත් පුද පූජා චාරිත්‍ර අනාගත පරපුරට ගෙනයාමේ දී වැදගත් වූ නිසා ය. මේ අතින් බලනවිට මුල් යුගයේ බෝධිය ප්‍රමුඛත්වයක් ගත් බව සාංචි හා භාරුත් වැනි ස්ථාන වල බෞද්ධ කැටයම් වල බුදුන් වහන්සේ නියෝජනය කිරීමට බෝධි වෘක්ෂය සංකේතයක් වශයෙන් ඉදිරිපත් කර තිබීමෙන් පෙනේ. සාංචි හා අමරාවතී මූර්ති කලාවේදී එය නිරූපණය කර ඇත්තේ මල් මාලා වලින් සරසනු ලැබ එයට කැපවූ භක්ති වන්තයින්ගෙන් වටකරනු ලැබ තිබෙන ආකාරයටයි. භාරුත් ස්තූපයේ ඇති කැටයම් වල මිනිසුන් හා සතුන් බෝධියට වන්දනා කරන අයුරු නිරූපිතයි. ක්‍රි.ව. දෙවන සියවසට පමණ අයත් මෙම කැටයම් බෝධි පූජාව පිළිබඳ දෘෂ්ටි ගෝචර නිදසුන් දැක්වෙන පැරණිම සාධක වශයෙන් සඳහන් කළ හැකි ය.

“බෝධි” යන වචනයෙහි තේරුම සතර ආර්ය මාර්ගය පිළිබඳ පවත්නා වූ ඥානයයි.” බෝධින් වුච්චති චතුසු මග්ගේසු ඤාණං” යනුවෙන් මහා බෝධි වංශයෙහි නිර්වචනය කරයි. භාග්‍යවත් බුදුරජාණන් වහන්සේ සතර ආර්ය මාර්ග සංඛ්‍යාත වූ සම්‍යක් සම්බෝධියට මේ ඇසතු රුක් මුල්හිදි පැමිණි හෙයින් එම වෘක්ෂය ද බෝධි යනුවෙන් නම් ලබන බව තවදුරටත් විස්තර කරනු ලබයි. ඒ අනුව පාලියෙහි අස්සත්ථ හෝ පිප්ඵල නමින් ව්‍යවහාර වන මෙම බෝ වෘක්ෂය බුදුරජාණන් වහන්සේගේ බුද්ධත්වාවබෝධය හා සම්බුද්ධ වන නිසා බෝධිය හෙවත් බෝධි වෘක්ෂය යනුවෙන් බෞද්ධ සම්ප්‍රදාය තුළ ගෞරව පුද ලබන පූජනීය වස්තුවක් බවට පත්වී ඇත. මෙම වෘක්ෂය පූජනීයත්වයට හා ගෞරවයට පාත්‍ර වීම ආරම්භ වන්නේ බුද්ධත්වයෙන් පසු බුදුරජාණන් වහන්සේ බෝධි මූලයෙහිම සතියක් ගෙවා ඉන් නැගිට බෝධීන් වහන්සේට උතුරු දෙසින් සිට බුදු බව ලැබීමට උපකාරී වූ මේ බෝධි වෘක්ෂයට පූජාවක් කළ යුතු යැයි සිතා ඇසිපිය නොහෙළාම සතියක් මුළුල්ලේ බලා සිටියහ. එය නේත්‍ර පූජාවකි. එයට අනිමිසලෝචන පූජාව යැයි කියනු ලැබේ.”

දෙවැනිව බුදුරජාණන් වහන්සේ නොසිටින අවස්ථාවක උන්වහන්සේ වෙනුවට පෙනී සිට පුද සත්කාර ලැබීමට සුදුසු යමක් යෝජනා කරන ලෙස ආනන්ද හිමියන් බුදුරදුන්ගෙන් ඉල්ලූ විට උන්වහන්සේ පිළිතුරු දෙමින් වදාරා ඇත්තේ තමන් වහන්සේ ජීවත්ව සිටින විට හෝ පිරිනිවන් පෑමෙන් පසු හෝ මේ සඳහා බෝධි වෘක්ෂය සුදුසු බවයි. ඉන් පසු බුදුන් වහන්සේගේ අනුදැනුම මත ආනන්ද හිමි මොග්ගල්ලාන හිමියන්ගේ අනුග්‍රහයෙන් බුද්ධගයාවේ බෝධි වෘක්ෂයෙන් බීජයක් ලබාගෙන ජේතවන විහාර පරිශ්‍රයෙහි දොරටුව ඉදිරිපස රෝපණය කරනු ලැබුවේ බැතිමතුන්ගේ ඉදිරිපිටදීය. එකෙනෙහිම එයින් පනස් රියන් උස සතර දිශාවට විහිදුණු අතුපතර ඇති බෝධි වෘක්ෂයක් පැන නැංගේ ය. මෙම වෘක්ෂය පූජනීයත්වයට පත්කරන ලෙස අනඳ හිමියන් බුදුන්ට ආයාචනා කළ විට උන්වහන්සේ එම වෘක්ෂයට පිට දී වැඩහිඳිමින් ධ්‍යානයට සමවැදුණු බව සඳහන් වෙයි. සාම්ප්‍රදායික ඉතිහාසයට අනුව බැතිමතුන් විසින් පවත්වන ලද ප්‍රථම බෝධි පූජාව වශයෙන් මෙය හැඳින්විය හැකි ය.

ක්‍රි.පූ. තුන්වන ශතවර්ෂයේ දී අනුරාධපුර මහමෙව්නා උයනෙහි දඹදිවින් වැඩම කරවන ලද බෝධි ශාඛාව රෝපණය කිරීම පිළිබඳව බොහෝ තොරතුරු මහාවංශය විනයට්ඨකතාව, බෝධිවංසය ඇතුළු ග්‍රන්ථ කිහිපයකම ඇතුළත් වෙයි. ධර්මාශෝක රජතුමා මෙන්ම එකල ශ්‍රී ලංකාවේ රජකළ දේවානම්පියතිස්ස රජතුමා ද බෝධීන් වහන්සේට පුද පූජා පැවැත්වූ ආකාරය පිළිබඳව මේ සියලුම ග්‍රන්ථවල විස්තර දක්වා ඇත්තේ එකම ආකාරයටය.

ප්‍රතිහාර්ය රැසක්

බෝධි ශාඛාව ගැනීමට යාමේ දී ප්‍රාතිහාර්ය රාශියක් ඇති වූ බව මේ සියලු ග්‍රන්ථවල සඳහන් වෙයි. එම ප්‍රාතිහාර්යයන් දුටු අශෝක රජු මුළු දඹදිවම බෝධියට පූජා කරනු ලැබීය. එපමණක් නොව මලින් හා සුවඳින් බෝධිය පූජා කරමින් තුන්වරක් බෝධිය වටා ප්‍රදක්ෂිණා කර මහා පූජෝත්සවයක් පැවැත්විය. අශෝක රජුගේ මහේෂිකාව වන අසන්ධිමිත්‍රා දේවියද රන් මුතු මැණික් වලින් බෝධියට පූජෝපහාර දැක්වූවා ය.

සංඝමිත්තා තෙරණින් වහන්සේ විසින් ලක්දිවට බෝධි ශාඛාව වැඩමවීමෙන් පසු එහිදී ද සිදු වූ ප්‍රාතිහාර්ය කතා රාශියක් ගැන මහාවංශය හා බෝධිවංසය ඇතුළු ලංකාවේ ලියවුණු ග්‍රන්ථවල වර්ණනා විෂය ඉක්මවා යමින් ඉදිරිපත් කර ඇත. අශෝක රජු මෙන්ම බෝධි ප්‍රාතිහාර්යය දුටු දෙවනපෑතිස් රජු ද ශ්‍රී ලංකාද්වීපයම බෝධීන් වහන්සේට පූජා කරනු ලැබීය. අනුරාධපුරයෙහි බෝධි ශාඛාව රෝපණය කිරීමෙන් රජතුමා ඇතුළු සියලු රටවැසියෝ උත්සව පැවැත්වූහ. බෝධීන් වහන්සේ වැඩම කරවීම ශ්‍රී ලංකාවාසී බෞද්ධයන් සලකනු ලබන්නේ ජීවමාන බුදුන් වහන්සේගේ වැඩමවීම හා සමාන ගෞරව භක්තියකින්ය.

මේ බෝධිය ගෙන එද්දී දහඅට කුලයක කර්මාන්ත කාරයන් ද ඒ සඳහා පුද සත්කාර කිරීම සඳහා පැමිණි බව මහාවංශය සඳහන් කරයි. “එහි කුලයන් යනුවෙන් අදහස් කරන්නේ වර්තමානයෙහි පවත්නා කුල නොව කර්මාන්තකරුවන් බව බද්දේගම විමලවංස හිමියන්ගේ මතයයි.” ඒ අනුව බෝධිය සඳහා පවත්වන ලද උත්සව හා පූජා සත්කාර දෙවනපෑතිස් රජුගෙන් පසු රාජ්‍යත්වයට පත් රජවරුන් ද දිගටම උත්සවාකාරයෙන් සිදුකළ බව මහාවංශයෙහි සඳහන් වෙයි. දුටුගැමුණු රජු බෝධීන් වහන්සේට පූජා පිණිස ලක්ෂයක් වටිනා ධනය වැය කර මහා උත්සවයක් පවත්වන ලදී. බෝධිය පැනින් නැහැවීමේ (බෝධි සිනාන) පූජාවක් භාතික අභය රජු විසින් පවත්වා ඇත. ධාතුසේන රජතුමා විසින් ද මේහා සමාන වූ (ධාතුසිනාන පූජා) බෝධිය පැනින් නැහැවීමේ උත්සවයක් පැවැත් වූ අතර, මෙය අද දක්වාම පවත්වාගෙන එන ජනපි‍්‍රය බෝධි පූජා විධියකි. සිරිමේඝවණ්ණ, සිලාකාල, තුන්වෙනි මුගලන්, දෙවැනි මහින්ද ආදී තවත් බොහෝ රජවරුන් විසින් පවත්වන ලද බෝධි පූජා උත්සව පිළිබඳ විස්තර වංශකතාවන්හි ඇතුළත් වේ.

බෝධි පූජා

ගිහි සැදැහැවතුන් පමණක් නොව භික්ෂූන් වහන්සේලා විසින් පවත්වන ලද බෝධි පූජාවන් ගැන විස්තර පැරණි බෞද්ධ පොත් පත් වල දක්වා ඇත. පාලි සීහලවත්ථු හා රසවාහිනි යන ග්‍රන්ථවල ලංකාවේ භික්ෂූන් වහන්සේලා පිරිසක් බුද්ධගයාවේ මහාබෝධිය වන්දනා කිරීමට යාම පිළිබඳ පුවතක් ඇතුළත් වේ. “එසේම ක්‍රි.ව. හතරවෙනි ශත වර්ෂයේ දී සිරිමේඝවණ්ණ රජතුමා විසින් ලංකාවේ භික්ෂූන් වහන්සේලා දෙනමක් පිටත්කර බුද්ධගයාවේ මහබෝධිය වන්දනා කිරීමට පැමිණෙන භික්ෂූන් වහන්සේලාට නැවතීමට ස්ථානයක් ඇති කන ලෙස ඉල්ලීමක් කරන බව ද සඳහන් වේ.” තවද බොහෝ දුර බැහර සිට අනුරාධපුර බෝධීන් වහන්සේ වැඳපුදා ගැනීම සඳහා පැමිණෙන භික්ෂූන් වහන්සේලා ගැන අට්ඨකතා වල නිතර නිතර දැක්වේ. බෝමළුව ඇමදීම හා පැනින් නැහැවීම ද භික්ෂූන් වහන්සේට අයත් ආවාසික වතාවත් වල කොටසක් ලෙස විභංග අට්ඨකතාව විස්තර කරයි. “සුමංගලවිලාසිනී” දීඝ නිකාය අටුවාවේ සඳහන් වන්නේ භික්ෂුවක් තම දෛනික කටයුතු වලදී පළමුව බෝධි වෘක්ෂය කරා ගොස් ඊට පුද පූජා කර ඊළඟට චෛත්‍යයට වන්දනා කර ඉන්පසුව පමණක් පිණ්ඩපාතය සඳහා ගමට පිවිසිය යුතු බවයි.”

ආරාමයකදී බෝධියට ලැබෙන්නේ බුදුන් වහන්සේගේ ශාරීරික ධාතූන්ට ලැබෙන ගෞරවයට පමණක් දෙවෙනි තැනකි. බෝ ගසක අත්තක් කැපීමට අවසර ලැබුණේ එයින් සර්වඥධාතු නිදන් කොට ඇති චෛත්‍යයකට හෝ ප්‍රතිමාවකට හෝ ආසන ඝරයකට හෝ බාධාවක් වූ විට පමණි. නැතහොත් දිරාපත්වූ හෝ දුම්මලකාරී ආදිය වෑස්සෙන අත්තක් කැපීම මිනිස් කයට සැත්කමින් සුවයක් වන්නා සේ ගස සුවසේ වැඩීමට පිළියමක් වන්නේ නම් පමණි. අත්තක වසන පක්ෂීන් සෑය මත වසරු කළහොත් එවිටද අත්තක් කැපීම වරදක් නොවේ. එහෙත් වෙන මොනම කරුණක් නිසාවත් බෝ අත්තක් කැපීම තහනම් විය.

බෝධිය අතුපතර විහිදෙමින් නිරන්තරයෙන් වැඩෙන වෘක්ෂයක් ගෞරවය හා ආරක්ෂාව පිණිස බෝගසක් බෝගෙයක් හෙවත් බෝධිඝරයක් කරවීම පැරණි සම්ප්‍රදායකි. මෙම බෝධිඝරය සාදන ලද්දේ චෛත්‍යයට මෙන් උඩින් නොව අතු වලට පහතින් බෝගස වටේටය. ඇතැම්විට බෝගෙය තුළ බුදුපිළිම තැන්පත් කිරීම ද සිදුවිය. මහාවංශයේ කිහිප තැනකම බෝධිඝර ගැන සඳහන් වී තිබේ. අද වන විට මෙම සාම්ප්‍රදායික ගොඩනැඟිල්ල අපේ විහාරස්ථාන වල අභාවයට ගොස් ඇත.

බෝධිය හා සම්බන්ධ තවත් විහාරාංග කිහිපයක්ම නිර්මාණය වූ බව සාහිත්‍යමය හා පුරාවිද්‍යාත්මක තොරතුරුවලින් ද පැහැදිලි වෙයි. බෝධිය වටා ප්‍රාකාරය බැඳීම අනිවාර්ය වූ අංගයකි. ප්‍රාකාරයෙන් වටවූ බෝමළුවේ සතර දිසාවේ තොරණ සතරක් ද බෝධිය වටා වේදියක් හෙවත් උස්ගල් මළුවක් ද විය. මෙය සලපතළ මළුව නමින් ද ව්‍යවහාර වේ. වන්දනාකරුවන් බෝධීන් වහන්සේ වැඳීමට දණ ගැසුවේ මෙම මළුවෙහිය. ජය ශ්‍රී මහා බෝධිය වටා උඩමළුව, පහත මළුව හා වැලි මළුව වශයෙන් තුන් මළුවක් වූ බව මහාවංශය සඳහන් කරයි.”

බෝධි වන්දනාව ව්‍යාප්තවීමත් සමඟ බෝධිය හා සම්බන්ධ වෙනත් ඉදිකිරීම් එකතු වූ අතර අද වන විට බෝධිය වටා රන් වැටක් ඉදිකිරීම විහාරයක අනිවාර්ය අංගයක් බවට පත්ව ඇත. එය බෝධිය මුල් කරගත් භක්තිවාදයේ වර්ධනය පෙන්නුම් කරන තවත් අවස්ථාවක් වශයෙන් සඳහන් කළ හැකිය.

පුරාණ දාගැබ් වරුණ

“සිංහලෙන් දාගැබ යන නමින් හඳුන්වන ස්තූපය වූ කලී ලංකාවේ මෙන්ම බුරුමය, සියමය හා කාම්බෝජය යන දකුණූ ආසියානු අකෙªත් රටවලද පිහිටුවා ඇති සෑම බෞද්ධ විහාරයකම අත්‍යවශ්‍ය අංගයකි

ඉතිහාසයේ නැවත නැවත එක හා සමාන සිදුවීම් ඇති වන බව අප රටේ ඉතිහාසය මතු නොව ලෝක ඉතිහාසය ගැන වුවද විමසා බලන විට පෙනී යන කරුණකි. කාලයක් තිස්සේ විදේශීය පාලකයෙකුගේ ග්‍රහණයෙන් මේ ශ්‍රී ලංකා ධරණීතලය බේරාගත් දුටුගැමුණු මහ රජතුමා විසින් සිය විජයග්‍රහණය වෙනුවෙන් ඉදි කරන ලද දාගැබ මිරිසවැටිය දාගැබ බව වංසකතාවල ඉතාමත් පැහැදිලි ලෙස සඳහන් වන කරුණකි.

ඉන් අනතුරුව වසර දහස් ගණනකට පසු රුදුරු ත්‍රස්තවාදයෙන් ජනතාවගේත් පාලකයන්ගේත් ජීවිත රැසක්ම බිලිගත් අපේ සංවර්ධන කටයුතු වලින් සිදු කළ සියලුම අංශ විනාශ කළ ඒ රුදුරු ත්‍රස්තවාදියා 30 අවුරුදු යුද්ධයෙන් මේ රට සුන්නත්දුලි කළේය. ඒ මහා ත්‍රස්තවාදය විනාශ කරමින් තිස් අවුරුදු ත්‍රස්තවාදී මහ සටනට එරෙහිව විමුක්තිය ලබාගත් අප රටේ වීර ධීර රණවිරුවන්ට ඒ සඳහා නායකත්වය දුන් අතිගරු ජනාධිපති මහින්ද රාජපක්ෂ ජනාධිපතිතුමා සහ ආරක්ෂක ලේකම් ගෝඨාභය රාජපක්ෂ මහතා ප්‍රමුඛ ත්‍රිවිධ හමුදාව හා සිවිල් ආරක්ෂක බළකාය දිවි පුදා රැකගත් මේ මව් බිම වසර දහසකට ඉහත දී මුහුණ දුන් චෝල ත්‍රස්තවාදයේම කොටසක් ලෙසින් සැලකිය හැකිය.

මහ විජයබාහු රජතුමා – පුරාණ ජාතියේ පියා ජාතික විමුක්ති සටනේ පුරාණ හෙළ මහා රණවිරුවන් – සිරිසමන් විජේතුංග පිටු 50 (2014)

දුටුගැමුණු රජතුමා එදා විදේශීය ආධිපත්‍යයෙන් රට මුදා ගෙන එතුමාගේ ඒ විජයග්‍රහණය වෙනුවෙන් මිරිසවැටිය දාගැබ නිර්මාණය කළාක් මෙන් තිස් අවුරුදු ත්‍රස්තවාදය නිමා කිරීමෙන් ලද විජයග්‍රහණය නිමිති කරගෙන අතිගරු මහින්ද රාජපක්ෂ ජනාධිපතිතුමාගේ උපදෙස් පරිදි රාජ්‍ය ආරක්ෂක හා නාගරික සංවර්ධන අමාත්‍යංශයේ ලේකම් ගෝඨාභය රාජපක්ෂ මැතිතුමාගේ මෙහෙයවීම යටතේ සිදු කෙරෙන පළාත් නවයක දාගැබ් නිර්මාණයේ පළමු දාගැබ වූ “සඳහිරු දාගැබ” නිර්මාණයේදී එහි ධාතු නිධානෝත්සවය නොවැ. 23 වැනිදාට යෙදී අත. මේ පිළිබඳ විමසා බලන විට මහාචාර්ය සෙනරත් පරණවිතාන පඬිවරයාට 1934 දී ආචාර්ය උපාධිය ප්‍රදානය කළ ලෙයිඩන් විශ්ව විද්‍යාලය ඒ සඳහා තෝරා ගන්නා ලද්දේ ඔහු විසින් ලියන ලද The Stopa in Ceylon (ද ස්තූප ඉන් සිලෝන්) යන නිබන්ධයේ මුල්පරිච්ඡේද හතරය. එම ග්‍රන්ථයේ අප රටේ ස්තූප නිර්මාණය ගැන මෙසේ සඳහන් කර ඇත.

“සිංහලෙන් දාගැබ යන නමින් හඳුන්වන ස්තූපය වූ කලී ලංකාවේ මෙන්ම බුරුමය, සියමය හා කාම්බෝජය යන දකුණූ ආසියානු අනෙකුත් රටවලද පිහිටුවා ඇති සෑම බෞද්ධ විහාරයකම අත්‍යවශ්‍ය අංගයකි. බොහෝ සෙයින් ස්තූපයක් පිහිටුවා ඇත්තේ පිටිසර බද වටපිටාව හොඳින් පෙනෙන කැලෑරොදින් ගහන වූ කඳු මුදුන් වැනි ස්වභාවික අලංකාරයෙන් යුත් ස්ථානවලය. (ලංකාවේ ස්තූපය මහාචාර්ය සෙනරත් පරණවිතාන සිංහල පරි.මහාචාර්ය ලීලානන්ද පේ‍්‍රමතිලක පි.1)

ජය ශී‍්‍ර මහබෝධින් වහන්සේ පෙනෙන මානයක මහමෙවුනා උයන නම්වූ පුරාණ රාජකීය පුණ්‍ය භූමියෙහි සඳහිරු සෑයේ වැඩකටයුතු මේ දිනවල ඉදිවෙමින් පවතින්නේ පැරණි ගැල්ගාල නම් වූ භූමියෙහිය. මෙහිදී විශේෂත්වය වන්නේ අපගේ රටේ රණවිරුවන්ගේම ශ්‍රමයෙන් මේ දාගැබ ඉදිවීමයි.

අනුරාධපුරයේ පමණක් නොව සමස්ත අප රටේම විශාලතම දාගැබ නිර්මාණය කළේ මහසෙන් රජතුමාගේ අනුග්‍රහයෙන් (ක්‍රිස්තු වර්ෂ 274- 301) රාජ්‍ය කාලයේ දීය. ඒ දාගැබ ජේතවනාරාම දාගැබය. අක්කර අටක භූමිභාගයක අඩි 400 පමණ උස්වූ අතර එවකට එය ලෝකයේ තුන්වැනි විශාලතම ස්මාරකය විය. එසේ වුවද ගඩොලින් කළ එම වර්ගයේ අවශේෂ ස්මාරක අතරේ ජේතවන දාගැබ ලෝකයේ දැනට නටබුන්ව පවතින (දැන් ප්‍රතිසංස්කරණය කර ඇත) උසම පූජනීය ගොඩනැගිල්ල වේ. (පුරාණ අනුරාධපුරය –මහාචාර්ය අනුරාධ සෙනෙවිරත්න පි. 122 (1995) පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවේ ප්‍රකාශනයකි)

මධ්‍යම සංස්කෘතික අරමුදල විසින් ජේතවනාරාම දාගැබ සංරක්ෂණය කිරීමේදී මෙම දාගැබේ මළුයෙහි කැණීමක් කරන ලදී. ඒ කැණීමේදී මෙම දාගැබ නිර්මාණය කර ඇත්තේ දැනට පිහිටි භූමියෙහි සිට අඩි 30 යටින් පිහිටා ඇති මාතෘ පාෂාණය මත බව පුරාවිද්‍යාඥයින්ට හඳුනා ගැනීමට ලැබීම ද සැබවින්ම වැදගත් වන්නේය. අනුරාධපුරයේ දාගැබ් ඒ වටා මහා වැව් පද්ධතියක්ද ඇතත් කිසි දිනක ගිලා බැසීමක් හෝ පිපිරීමක් සිදුවී නැත්තේ මේ නිසා බව මෙහිදී අවධාරණය කළ යුතුව ඇත.

ජේතවනාරාමය ගැන සඳහන් කරන විට තවත් විශේෂ කරුණු කීපයක් අවධාරණය කළ යුතුව ඇත.

ජේතවනාරාමය දාගැබ මිසරයේ ගීසා පිරමීඩ දෙකකට පමණක් උස අනුව දෙවැනිය. මේ දාගැබ සෑදීම සඳහා පිළිස්සූ ගඩොල් 93,330,000 යොදා ගෙන ඇත. පොළෝ මට්ටමේ සිට අඩි 28 යටට මෙහි පාදම සාදා ඇත. ක්‍රි.ව. 4 වන සියවස වන විට මේ රටේ වාස්තු විද්‍යාඥයින්ගේ හා ඉංජිනේරුවන්ගේ දක්ෂතාවය කෙබඳුද යන්නත් මෙයින් ප්‍රකාශ වේ.(ශ්‍රී ලංකාවේ පුරාණ උරුමය අංක 1 සිරිසමන් විජේතුංග පි. 352 (2013)

පුරාණ ලංකාවේ මහින්දාගමනය සිදුවීමට පෙර (ක්‍රිස්තු පූර්ව 3 වන සියවසට පෙර) දාගැබ් දෙකක් පිළිබඳව සඳහන් වේ. මේ ගැන මහාචාර්ය සෙනරත් පරණවිතාන විද්වතා මෙසේ සඳහන් කරයි.

අනෙක් ලාංකික ස්තූප දෙකක් පිළිබඳ විස්තර වන පුරාවෘත්තයන්හි එම ස්තූප ථූපාරාමයටත් වඩා පැරණි බව කියැවේ. මින් එකක් මහවැලි නදිය කඳු අතරින් මතු වන ස්ථානයට නුදුරු ගං තෙර පිහිටි දැනට අලුත් නුවර නමින් හැඳින්වෙන මහියංගන දාගැබ වේ. මහාවංසයෙහි දැක්වෙන පුරාවෘත්ත අනුව මෙම ස්ථානයේ පළමුවෙන්ම ස්තූපය පිහිටුවන ලද්දේ සමන්තකූටය වාසභවනය කොටගත් සමන් දෙවිඳුන් විසිනි. බුදු බව ලබා අට මසක් ගෙවූ පසුව ශාස්තෘන්වහන්සේ ලක්දිවට වැඩම කළ පළමු ගමනේදී එම දෙවිඳුන් හට දෙන ලද කේශධාතුන් තැන්පත් කිරීම පිණිස එය කරවන ලදී. දහතුන් වන සියවසට අයත් සිංහල ග්‍රන්ථයක (පූජාවලිය) දැක්වෙන අනෙක් පුරාවෘත්තයක් අනුව ලක්දිව නැගනෙහිර වෙරළේ දැනට තිරියාය නමින් හැඳින්වෙන ස්ථානයෙහි පිහිටි ස්තූපය තපස්සු සහ භල්ලුක යන වෙළෙඳුන් දෙදෙනා විසින් නිමවන ලදී. ඔවුන් දෙදෙනා විසින් බුදුරජාණන් වහන්සේට දානය පුජා කළ අවස්ථාවේදී උන්වහන්සේගෙන් ලැබගත් කේශ ධාතුන් තැන්පත් කොට එහි මෙම ස්තූපය ඉදිකළ බව කියැවේ. තිරියායේ ගිරිහඩු සෑය අසළ තිබී සොයාගත් සත්වන සියවසට අයත් සංස්කෘත ශිලා ලේඛනයකින් (Epigraphia Zeylanica .vol.IV 154 පිටුව ) ද ඉහත කී පුරාවෘත්තය අනුමත වේ.

(ලංකාවේ ස්තූපය මහාචාර්ය සෙනරත් පරණවිතාන – සිංහල පරිවර්තනය මහාචාර්ය ලීලානන්ද පේ‍්‍රමතිලක පි.4 (1963)

ඓතිහාසික හා පුරාවිද්‍යාත්මක වශයෙන් ලංකාවේ සාදන ලද ප්‍රථම දාගැබ ලෙසින් සැලකෙන්නේ අනුරාධපුරයේ මිහිඳු මහ රහතන් වහන්සේගේද සහාය ඇතිව දේවානම්පියතිස්ස රජතුමා විසින්, සාදවන ලද ථූපාරාමය දාගැබය. එම දාගැබ ඒ ප්‍රදේශයේ උසම ස්ථානයේ සාදන ලද බව අපට (මේ ලේඛකයාට) දැක ගන්නට ලැබුණේ උසම දාගැබ වූ ජේතවනාරාමය දාගැබට උඩට නැගීමට තිබූ සෝපානයේ ඉහළට ගිය අවස්ථාවේදීය. උත්තිය රාජ යුගයේදී මිහිඳු මහ රහතන් වහන්සේ පිරිනිවන්පාන ලද්දේ අනුරාධපුරයේය. එම ආදාහනයෙන් ඉතිරි වූ ධාතුන් වහන්සේලා තැන්පත් කොට මිහින්තලේ දාගැබක් කරවූ බව ද වෙනත් පුදබිම් වලද එම මිහිඳු මහ රහතන් වහන්සේගේ ධාතූන් වහන්සේලා තැන්පත් කොට දාගැබ සාදන ලද බවද එහි සඳහන් වේ.

මිහිඳු මහ රහතන් වහන්සේගේ ධාතූන් වහන්සේලා තැන්පත් කොට නැගෙනහිර පළාතේ අම්පාර දිස්ත්‍රිත්කයේ රජගල නම් පුදබිමෙහිද දාගැබක් සාදන ලද බව ඒ දාගැබ අසළ පර්වතයක බ්‍රාහ්මි අක්ෂරයෙන් ලියා ඇත. යෙ ඉමදීප පටමය ඉඩික තෙර මහිද තෙරහ තුබෙ” යනුවෙන් ඒ ගිරි ලිපියේ සඳහන් වන්නේ මිහිඳු මහරහතන් වහන්සේගේ මෙන්ම ඒ සමඟ වැඩම කළ ඉට්ටිය තෙරුන්ගේ ධාතුන් වහන්සේලාද එහි තැන්පත් කළ බවය. එම ශිලා ලේඛනය මහාචාර්ය සෙනරත් පරණවිතාන විද්වතා විසින් කියවා අර්ථ දක්වා තිබේ. (Inscripions of Ceylon Prof Senarat Paranavitana vol.I chap 6 C-1 1970)වල්ලිපුරම් රන්සන්නස සහ හෙළ උරුමය සිරිසමන් විජේතුංග පි. 82 2013)

අනුරාධපුරයේ සාදනලද (ජේතවනාරාමයට පෙර) දාගැබ ලෙසින් (වළගම්බා රජ යුගයේදී) අභයගිරි දාගැබය. මෙම දාගැබ රුවන්වැලිසෑයට වඩා විශාල නමුදු ජේතවන දාගැබට වඩා කුඩාය.

අනුරාධපුර යුගයේදී දුටුගැමුණු රජු සාදවන ලද විශාලතම දාගැබ රුවන්වැලිසෑය (රත්නමාලි) දාගැබ නමින් හැඳින්වෙන මහාථූපය ලෙසින් මහාචාර්ය සෙනරත් පරණවිතාන පඬිවරයා සඳහන් කරයි. ඊට හේතුව ඒ වන විට දුටුගැමුණු රාජ යුගය වන විට ලංකාවේ තිබූ මහාථූපය නිසාය. මහාවංසයේද මහාථූපය නමින් රුවන්වැලිසෑය හඳුන්වා තිබේ. සිංහල රාජධානි සමයෙන් පසුව 19 වන සියවස වන විට අනුරාධපුරය මහ ඝන වනාන්තරයෙන් වැසී තිබුණි. මේ නිසාම ඒ කාලයේදී (19 සියවස) අනුරාධපුරයේ මහා දැගැබ් දෙක වූ අභයගිරිය සහ ජේතවනාරාමය යන නම් දෙක මාරුවීමෙන් භාවිතා කළ බව ඒ කාලයේ ලියන ලද පුරාවිද්‍යා පාලන වාර්තාවලින් පැහැදිළි වේ. පසුව මේ පිළිබඳ ශිලා ලේඛන හා වෙනත් සාක්ෂි (මහවංස සාක්ෂි) අනුව මෙම නාමයන් දෙක නැවත යථාපරිදි භාවිතයට පැමිණ ඇත.

දාගැබ් ගැන සඳහන් කරන විට තවත් දාගැබ් විශේෂයක් ඇති බවද මෙහිදී සඳහන් කළ යුතුව ඇත. දාගැබ යනු ස්මාරකයක් බව සැබවි.බෞද්ධ දාගැබ්වලට වැඳුම් පිදුම් කිරීමේ එම සිරිත මහින්දාගමනයට පෙර සිට තිබූ බව ඉහත සඳහන් මහියංගන හා ගිරිහඩුසෑය (තිරියාය) සටහන්වලින් පැහැදිලි වේ.

රජ කෙනෙකු උපන් ස්ථානයකද දාගැබක් චේතියක් සාදා ඇත. රජකෙනෙකු ආදාහනය කළ ස්ථානයකද දාගැබක් සාදා ඇත. රජ කෙනෙකුගේ (පොළොන්නරු යුගයේ) මව්තුමිය ආදාහනය කළ ස්ථානයේද දාගැබක් සාදා ඇත. පිළිවෙළින් සඳහන් කරතොත් මහා පරක්‍රමබාහු රජතුමා උපන් ස්ථානය තිඹිරි ගෙය මැදිකර (ඒ රජු විසින්ම පසුව) දැදිගම කොටවෙහෙර (සුතිසර චේතිය) සාදවා ඇත. දුටුගැමුණු රජතුමා ආදාහනය කළ ස්ථානය (අනුරාධපුර) ද දාගැබක් සාදා ඇත. එය දකුණූ දාගැබ ලෙසින් ප්‍රකටය. 19 වන සියවස වන විට එය එළාර සොහොන නමින් වැරදි ලෙස කළ භාවිතය යළි පැහැදිලි කළේ පුරාවිද්‍යා කැණීමකින් පසුව මහාචාර්ය සෙනරත් පරණවිතාන පඬිවරයා විසිනි. මහපැරකුම්බා රජුගේ මෑණියන් ගේ දේහය ආදාහනය කළ ස්ථානයෙහි යුදඟනාව දාගැබ ඒ රජු විසින්ම සාදවන ලදී.

පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවේ 

හිටපු සහකාර පුරාවිද්‍යා අධ්‍යක්ෂ සහ 

ජාතික උරුමය පිළිබඳ අමාත්‍යාංශයේ 

හිටපු සම්බන්ධිකරණ ලේකම් 

ශාස්ත්‍රපති සිරිසමන් විජේතුංග

විහාර ඉදිකිරීම ආරම්භ වූ හැටි...

හොරණ රාජකීය විද්‍යාලයේ ආචාර්ය ශාස්‌ත්‍රපති 

පූජ්‍ය ගයිරෑනගම විනීත හිමි

බුදුරජාණන් වහන්සේ පහළ වූ මුල් කාලයෙහි භික්‌ෂුන් වහන්සේලාට වාසස්‌ථාන තිබුණේ නැත. බුදු සසුනෙහි පැවිදිව සසර දුක නැති කිරීමම මූලික අභිප්‍රාය වූයෙන් ආරාම, සෙනසුන් පිළිබඳ එතරම් තැකීමක්‌ නොවීය. ඒ සඳහා අවසරය ලැබෙන්නේ පසුකාලීනවය.

චුල්ලවග්ග පාලියේ සේනාසනඛන්ධයකට අනුව විහාරයන්හි ආරම්භය මෙසේ සිදුවිය. බුදුරජාණන් වහන්සේ රජගහනුවරට නුදුරු කලන්දක නිවාපයෙහි වැඩවාසය කරන කල භික්‌ෂුන්ට සෙනසුන් නොපනවන ලද්දේ උන්වහන්සේලා රුක්‌මුල්හිද, පර්වතයෙහිද, කඳුපාමුලද ගල්ලෙන්හිද, සොහොනෙහිද, වනපෙතෙහිද, එළිමහන් පිදුරු ගොඩෙහිද යන ස්‌ථානයන්හි වෙසෙති. තවද උන්වහන්සේලා බිමට හෙලූ ඇස්‌ ඇතිව දුටුවන් පහදවන සන්සුන් ඉරියව්වෙන් එම ස්‌ථානවලින් නික්‌මෙති.

මේ කාලයෙහි දිනක රජගහනුවර ප්‍රධාන සිටුතුමා උයනට යමින් සිටියේය. ඔහු සංවර වූ සංසුන් ඉරියව්වලින් යුක්‌ත භික්‌ෂුන් වහන්සේ රුක්‌මුල් පර්වත ගල්ලෙන් ආදියෙන් නික්‌මී වඩින අයුරු දුටුවේය. එම සංවරය වූ භික්‌ෂුන් දුටු හෙතෙම පැහැදී, මා විහාරයක්‌ කරවුවොත් ඒ මාගේ විහාරයන්හි වසන්නෙහුදැයි ඇසුවේය. එවිට භික්‌ෂුන් ප්‍රකාශ කරන්නේ 'ගැහැවිය, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් විහාරයෝ නොඅනුදක්‌නා ලදහ' යි යනුවෙනි. එසේ නම් භාග්‍යවතුන් වහන්සේගෙන් අසා එය තමාට දන්වන ලෙස සිටුතුමා භික්‌ෂුන්ට දැන්වීය. අනතුරුව මෙපුවත භික්‌ෂුන් විසින් බුදුරජාණන් වහන්සේට දැන්වූයෙන් ඒ තථාගතයන් වහන්සේ

'අනුජානාමි භික්‌ඛවෙ පංච ලෙනානි විහාරං අඩ්ඪයොගං පාසාදං හම්මියං ගුහාති'

'මහණෙනි, විහාරයද, ගුරුළු පියාපත් වැනි සෙවෙනි ඇති ගෙයද දික්‌ පහයද සඳලු සහිත ගෙයද, ගුහාවද යන ලෙන් පස අනුදනිමි' යි වදාළ සේක. මෙම අවසරය භික්‌ෂුන් විසින් රජගහ සිටුතුමාට දැන්වූයෙන් ඔහු එක්‌ දිනකදී වෙහෙර සැටක්‌ ඉදිකරනු ලැබීය. විහාර ඉදිකරවා පසුදින තම නිවසට බුදුන් ප්‍රමුඛ මහා සංඝරත්නය වැඩම කරවා සඟසතු මහා දානයක්‌ ද පිරිනමා අනතුරුව සිටුතෙම භාග්‍යවතුන් වහන්සේට දන්වන්නේ තමා විහාර හැටක්‌ කරවූ බවත්, එය කෙසේ පූජා කරන්නේ දැයි නොදන්නා බවත්ය. එවිට බුදුරදුන් සිටුතුමාට දන්වන්නේ,

'තේනහි තවං ගහපති තෙ සට්‌ඨි විහාරෙ ආගතානාගතස්‌ස චාතුද්දිසස්‌ස සංඝස්‌ස පතිට්‌ඨාපේහි'

'ගැහැවියෙනි, එසේ වී නම් තෙපි හැම වෙහෙර පැමිණි නොපැමිණි සිවුදිග වැසි සඟනට පිරිනමමු' යනුවෙනි. සිටුතුමාද එසේම කළේය. අනතුරුව සිටුතුමා ඇතුළු පිරිසට අනුමෝදනා දහම් දෙසන්නේ

'විහාරය ශීතයද උෂ්ණයද නසයි. එයින් අන්‍ය වූ චණ්‌ඩ මෘගයන්ද බඩගා යන සතුන් ද මැසි මදුරුවන්ද ශීත සුළං වැසිද බැහැර කෙරෙයි'. තවද එයින් අන්‍ය වූ හටගත් නපුරු අවු සුළං ද දුරුවෙයි. සංඝයාට විහාර කරවාදීම තුළින් තනිව හිඳිමින් ධ්‍යාන කිරීමටත්, විදර්ශනා තනිව වැඩීමටත් පහසුවනු පිණිස අග්‍ර දෙයකැයි බුදුරජාණන් වහන්සේ වර්ණනා කළ සේක. 

මෙමගින් සෙනසුනක්‌ අවශ්‍ය වන්නේ ඇයිදැයි යන කරුණ පහසුවෙන් වටහාගත හැක. මෙලොව ජීවිතයේ ආරක්‌ෂාව සඳහාත්, සසර ගිනි නිවා සසර කතරින් එතෙරවීම සඳහා උත්සුකවීමටත් යන අංග එයින් විද්‍යමාන වේ. 

තවදුරටත් බුදුරජාණන් වහන්සේ ආනිසංස දේශනා කරමින් නුවණැති සත්පුරුෂ තෙමේ තමාගේ අභිවෘද්ධිය දකින්නේ, සිත්කළු විහාරයක්‌ කරවන්නේය (විහාර කාරයෙ රම්මේ) එහි ඇසූ පිරූ තැන් ඇති භික්‌ෂුන් වාසය කරන්නේය. වැඩවසන භික්‌ෂුන් විෂයෙහි ආහාරපාන (අන්නංච පානංච) වස්‌ත්‍ර ශයනාසනද (වස්‌ථ සේනාසනානිච) සෘජු ගුණ ඇති භික්‌ෂුන් විෂයෙහි විශේෂයෙන් ප්‍රසන්න වූ සිතින් පිරිනමන්නේය.

(දදෙයය උඡ්භූතෙසු විප්පසන්නේන චෙත්‍යා) මෙමගින් කරනු ලබන පූජා ලබාගන්නා භික්‌ෂුව යම් දහමක්‌ ඉගෙන ආස්‍රව රහිත වූයේ පිරිනිවීමට පත්වේ. එමෙන්ම දුක දුරුකරන දහම් මඟ අන්‍යයන්ටද දේශනා කරන්නේය.

මෙලෙස විහාර පූජාවේ උසස්‌ අනුසස්‌ රජගහ සිටුතුමාට දේශනා කරමින් එයින් භික්‌ෂුන් වහන්සේට මෙන්ම අන්‍ය ලෝකයාටද මහත් උපකාරයක්‌ වන ආකාරය පෙන්වා දුන් සේක.

තථාගතයන් වහන්සේ මෙසේ භික්‌ෂුන්ට විහාර අනුදන්නා ලදැයි ජනතාව වෙත දැන ගන්නට ලැබීමත් සමග බොහෝ දෙනා විහාර කරවා පූජා කිරීමට ඉදිරිපත් වූහ.

එකල භික්‌ෂුන්ට තනන ලද විහාරයන්හි අංගසම්පූර්ණ බවක්‌ නොතිබූ බව සේනාසනඛන්ධකයෙන් පෙනේ. ඒ අනුව තනාදුන් විහාරයන්හි දොරපලුවක්‌ නොතිබිණි. එහෙයින් සර්පයන්, ගෝනුස්‌සන්, පත්තෑයන් ආදී සතුන් ගෙතුලට පිවිසි බැවින් ඒ බව බුදුරජාණන් වහන්සේට දන්වනු ලැබිණි. ඒ සඳහා බුදුරදුන් 'මහණෙනි, දොරපලුව අනුදනිමි' (අනුජානාමි භික්‌ඛවෙ කවාටන්ති) යනුවෙන් වදාළ සේක.

මේ ආකාරයට විහාරාරාමවල එක්‌ එක්‌ අංගෝපාංගයන් සඳහා වෙන වෙනම අවසර ගැනීමට භික්‌ෂුන්ට සිදුවිය. ඒ සෑම අවස්‌ථාවකටම යම්කිසි හේතුවක්‌ ද විය. අවශ්‍යතාවක්‌ අනුව විහාරයේ දොර, දොරබාව, උතුරුලීය, අගුල, රැහැන, කෙසිසිදුර, ලෝහමුවා යතුර, ලීමුවා යතුර, අංමුවා යතුර ආදී යතුරු තුනද යතුරු ඉද්ද ආදියට අවසර ලැබිණි. මෙයින් දොරට අවශ්‍ය සම්පූර්ණ බවද විවිධ හේතු සාධක නිසා උපන් බව මෙයින් පැහැදිලි වේ.

තවද විහාරයේ බිත්තිවල බදාම ආලිප්ත කිරීම, වා කවුලු තැබීමද සිදුවිය. වා කවුලු දැල් වාකවුලු, තුන් වර්ගයකි. ගඩොලින් කළ වාකවුලුව, කූරු වාකවුලු ආදියයි. වාකවුලුව අතරින් වවුලන්, ලෙහෙනුන් ගෙට පිවිසියෙන් ඒ සඳහා රෙදි පාපිස්‌නක්‌ බැඳීම, දොර පලුවක්‌ දැමීම සඳහා අවසර ලැබිණි. බිත්තිවලින් පස්‌ වැටෙන බැවින් සිවිලිමක්‌ ලෙස උඩු වියනක්‌ ද අනුදැන ගත්තේය. තවද බිම නිදන බැවින් සිවුරුවල මඩ තැවරෙන බැවින් බිමට නිදා ගැනීමට තණ ඇතිරියක්‌ද, තණ ඇතිරිය මීයන් කන බැවින් පිලක්‌ද, පිලෙහි සිට පාද රිදෙන බැවින් වේවැල් ඇඳක්‌ද (බිදල මඤaචක) බුදුහු අනුදැන වදාළහ. මෙලෙස ඒ ඒ අවශ්‍යතා සඳහා අවසරය ලැබෙන්නේ පවතින තත්ත්වය මත ගැටලුකාරී බවක්‌ ඇතිවූ විටය. මෙමගින් භික්‌ෂුන්ගේ අවශ්‍යතා සඳහා සානුකම්පිතව බලා ඒවාට අවශ්‍ය ප්‍රතිකර්ම ඒ ඒ අවස්‌ථානුකූලව ලබාදී ඇති අයුරු පෙනේ.

ඊට අමතරව භික්‌ෂුන්ට විවිධ පාරිභෝගික භාණ්‌ඩ ලැබී ඇත. එක්‌කෝ අතහැර දමන ලද දෙයක්‌ නැතිනම් කෙනකු විසින් කරනු ලබන පරිත්‍යාගයක්‌ විය හැකිය. එවැනි අවස්‌ථාවල ඒ ඒ භාණ්‌ඩ පරිහරණය සඳහාද අවසර ලබාදී ඇත. ඒවා අතර මසාරකයක්‌ (පා විද අටනින් පිවිස්‌වා කළ ඇඳක්‌) මසාරක පුටුවක්‌, බුන්දිකා බද්ධයක්‌ (විට්‌ටම් විද එහි පා යොදා තනන ලද ඇඳක්‌), බුන්දිකාබද්ධ පුටුව, කකුලු පා සහිතව සාදා ඇති ඇඳ සහ පුටු, සතරැස්‌ පුටුව, සප්තාංගයක්‌ (කවිච්චිය), උස්‌ කවිච්චිය පීඨිකාවක්‌ (රෙදි කඩක්‌ බැඳි පුටුව), පුවරු පා පුටුව, ලෑලි බංකුව, පිදුරු පුටුව යනාදීන්ට ද අවසර ලැබුණු බව සඳහන් වේ. ඉතා උස්‌ ඇඳ පරිභෝගයට අවසර ලබාදී නැත.

කොට්‌ටය සඳහා අවසරය ලැබුණු අතර රුක්‌ පුලුන්, වැල් පුලුන්, තණ බට ආදියෙන් ලැබෙන පුලුන් සඳහා අවසරය ලද බව දැක්‌වේ. හිසට පමණක්‌ කොට්‌ටය දැරීමටත් සිරුරේ බාගයකට වඩා දිග කොට්‌ට සඳහා අවසර ලබා නොදුන් අතර ඒවා පරිභෝග කිරීමෙන් දුකුලා ඇවැත් වන බවද බුදුරජාණන් වහන්සේ පෙන්වා දුන්හ. මේ සඳහා හේතු වූයේ ගිහි මිනිසුන් භික්‌ෂුන්ට සැප පහසුව වැඩි යෑයි දොස්‌ නැගීම හේතුවෙනි.

තවද බිත්තිය, බිම ආදියෙහි සුනු-මැටි පිළියම් කිරීමටද අවසරය ලැබිණි. බිත්තිවල මල් ලියකම් ඇදීමට අවසර ලබාදී ඇති අතර - කාන්ත රූප ඇඳීම තහනම්කොට ඇත. අනතුරුව සම්පූර්ණ ගෘහයකට අවශ්‍ය සිවුරු රෙදි වනන වැලක්‌, ගෙය වටකොට කොටු පවුරක්‌ හා ඊට දොරක්‌ද අනුමත විය. බිම බොරලු දමා අලංකාර කළ අතර ගල් පුවරු දමා පිරිසිදු බව ආරක්‌ෂා කළේය. අලංකාරයට වඩා ආරක්‌ෂාව සඳහා කොටුව, හිඳිකඩ, දොර, තොරණ, රෝද කඩුල්ල ආදියද අවශ්‍යතා අනුව බලා බුදුරදුන් අනුමත කොට ඇත.

මේ අතර සේනිය බිම්බිසාර රජු විහාරයක්‌ කරවීමට අවශ්‍යවී කවර සෙවිල්ලක්‌ අනුමතදැයි විමසූ විට උළු සෙවිල්ල, ගල් පුවරු සෙවිල්ල, හුණු බදාම සෙවිල්ල, තණ සෙවිල්ල, කොළ සෙවිල්ල යන පස්‌ ආකාරයක්‌ අනුමත කළහ.

මේ අනුව සිවුපසට අයත් සේනාසන ප්‍රත්‍යයද විවිධ හේතු සාධක මූලික කොට ගෙන සංවර්ධනය වූ අවස්‌ථාවක්‌ පෙන්නුම් කෙරේ. භික්‌ෂු සාසනයේ අභිසංවර්ධනයට අවශ්‍ය අංගෝපාංග බොහොමයක්‌ සැදැහැවත් දායක පින්වතුන්ගේ පරිත්‍යාගයන්ය. දායක පක්‌ෂය හා පූජ්‍ය පක්‌ෂය අතර බැඳීම භික්‌ෂුන්ගේ පැවැත්ම හා ආධ්‍යාත්මික දියුණුව කෙරෙහිත්, දායකයන්ගේ දෙලොව සුබ සිද්ධිය සඳහාත් හේතුවන්නකි.

අනුරාධපුර ඉදිවන සඳහිරු සෑය

ශ්‍රී ජයවර්ධනපුර විශ්වවිද්‍යාලයේ
පාලි හා බෞද්ධ අධ්‍යයන අංශයේ
ජ්‍යෙෂ්ඨ කථිකාචාර්ය
පැපිලියාන සුනේත්‍රාමහාදේවි පරිවේණාධිපති
ආචාර්ය මැදගොඩ අභයතිස්ස හිමි

ජනාධිපති මහින්ද රාජපක්ෂ මැතිතුමාගේ උදාර සංකල්පනාවකට අනුව සඳහිරු සෑය ඉදිකිරීම් ආරම්භ කරන ලදී. සඳහිරු සෑය ඉදිකිරීම් රාජ්‍ය ආරක්ෂක හා නාගරික සංවර්ධන අමාත්‍යාංශයේ ලේකම් ගෝඨාභය රාජපක්ෂ මැතිතුමාගේ මඟ පෙන්වීම යටතේ ශ්‍රී ලංකා යුද හමුදාව, ශ්‍රී ලංකා නාවික හමුදාව, ශ්‍රී ලංකා ගුවන් හමුදාව හා සිවිල් ආරක්ෂක දෙපාර්තමේන්තුවේ ශ්‍රම දායකත්වයෙන් සිදු කරෙන අතර ශ්‍රී ලංකා පොලිස් දෙපාර්තමේන්තුවෙත් දේශීය හා විදේශීය දායකත්වය මත පේසා වළලු තුනෙහි ඉදිකිරීම් අවසන් කර ගර්භයේ ධාතු කුටිය ඉදිකිරීම් නිමවා මෙම වසරේ නොවැම්බර් මස 23 වනදා පන්දහසකට අධික මහ සඟරුවන පෙරටු කර ගනිමින් මහින්ද රාජපක්ෂ ජනාධිපතිතුමාගේ සුරතින් ශ්‍රී සර්වඥාධාතුන් වහන්සේලා නිදන් කිරීමට නියමිතය. අනුරාධපුර අටමස්ථානාධිපති නාහිමියන් ඇතුළු මෙරට සම්භාවනීය පූජනීය මහ සඟරුවනෙහි අනුශාසනා පරිදි අතීත චෛත්‍යය කර්මාන්ත ඉදිකරවීමේ චාරිත්‍ර විධි මේ සඳහා අනුගමනය කැරේ.

සඳහිරු සෑය නිර්මාණය වනුයේ අනුරාධපුර විජය ශ්‍රී ජය ශ්‍රී මහා බෝධින් වහන්සේ ට දක්ෂිණ දිසා භාගයේය. සඳහිරු සෑය ඉදිකිරීමේ අරමුණ තිස් වසරක් මුළුල්ලේ පැවැති බිහිසුණු එල්.ටී.ටී.ඊ. යුද්ධය අවසන් කර සාමය උදා කිරීම පිළිබඳ පණිවුඩයයි. සාමයේ සංකේතයක් ලෙස සඳහිරු සෑය ඉදිවේ. එමෙන්ම එල්.ටී.ටී. ඊ යුද්ධය තුළ ශ්‍රී ලංකා ධරණීතලයේ උපන් විශාල දරු පිරිසක් ජීවිත පරිත්‍යාග කළේය. ඒ යුද්ධය අවසන් කිරීම සඳහාය. එමෙන්ම මව්කුසයේ සිටි අහිංසක දරුවන්ගේ සිට කිරිදරුවන්, ගැබිනි මව්වරුන්, ගොවියන්, වෘත්තිකයන්, පාසල් දරුවන්, විවිධ තරාතිරම්වල අහිංසක පුරවැසියන්,භික්ෂූන් වහන්සේද ඇතුළු පදික වේදිකාවේ සිට රටේ ජනාධිපතිවරු දක්වා යුද්ධය වෙනුවෙන් රටේ මනුෂ්‍යයන්ගේ ජීවිත අහිමි වුණි. ඒ හැම දෙනාම අනුස්මරණය කරමින්, ඒ හැම කෙනෙක්ම නැතිවීම තුළ ඒ ඒ අයගේ ඥාතීන්ට ඒ ඒ අයගේ දරුවන්ට , ඒ ඒ අයගේ හිත මිතුරන්ට සිදුවූ පාඩුව කොතෙක්දැයි කිව නොහැකි තරම්ය. ඒ ඒ අයගේ ජීවිතවල පුද්ගල වටිනාකම් කවදාවත් මෙතකැයි කියා තක්සේරු කළ නොහැකිය. එබැවින් ඒ සියලු දෙනාට පින් දෙන්නත් ඒ යුද්ධය තුළ තමන්ගේ ස්වාමියා, බිරිඳ, දරුවන්, දෙමාපියන් ,ඥාතීන් ආදි වශයෙන් අහිමිවීමෙන් තමන්ට ඇතිවී තිබෙන වේදනාව, දුක තුනී කර ගැනීමට ඒ වෙනුවෙන් ඒ අයගේ උදාර පරිත්‍යාගයට, ඒ අයගේ අහිමිවීමට නැවත වෙනත් කළ හැකි දෙයක් නොවේ. එහෙයින් ලොව්තුරා බුදුරජාණන් වහන්සේ වෙනුවෙන් උන්වහන්සේගේ ශ්‍රී සර්වඥ ධාතුන් වහන්සේලා දෙස් විදෙස් වශයෙන් ලබා ගෙන එම ශී‍්‍ර සර්වඥ ධාතුන් වහන්සේලා නිධන් කර මෙතෙක් හෙළ රජවරුන් විසින් කරන ලද මහා නිර්මාණයකට සමාසන්නව සිදුකරන අද්විතීය කටයුත්තකි, සඳහිරු සෑය ව්‍යාපෘතිය. යුද්ධය අවසන්වීමත් සමඟ සඳහිරු සෑය ව්‍යාපෘතිය 2010 නොවැම්බර් 22 වැනිදා ආරම්භ කැරිණි. යුද්ධය අවසන් කළේ 2009 මැයි 18 වැනිදාය. සඳහිරු සෑය ව්‍යාපෘතිය ආරම්භ කරන ලද්දේ, අතිගරු ජනාධිපති මහින්ද රාජපක්ෂ මැතිතුමාගේ උදාර උසස් අරමුණක් සමඟය. ලෝකයේ යුද්ධයක් අවසන් වීමෙන් පසු යුද්ධයට පසුව සිදුවන අපරාධ පිළිබඳව අප කථා කරනු ලැබේ. විශේෂයෙන් අවි ආයුධ අතට ගත් සෙබළුන්, තමන් මරණය ඉදිරියේ අභීතව ඉදිරියට යනු ලබන්නේ ඔවුන් තුළ යුද ජයග්‍රහණය සඳහා විශාල පෙළඹවීම ඇති හෙයිනි. එවිට මානසිකත්වය ජයග්‍රහණයෙන් අවසන් කළත් ඒ මානසිකත්වය තරුණයන් තුළ පවතී. ඒ යුද්ධය වෙනුවෙන් කැප වූ තමන් තුළවූ වීර හැඟීම් ජනිත වූ ඒ අයගේ හැඟීම් ධාර්මික හැඟීම් බවට පත් කිරීමට අවශ්‍ය වේ. ඒ කාර්යයේදී අතීත හෙළ රජවරුන් පවා සිදු කළ දෙයක් නම් ස්ථූප නිර්මාණය කිරීමය. යුද්ධය අවසන් කළ දුටුගැමුණු මහ රජතුමා සිදුකරන ලද්දේ රුවන්වැලි මහා සෑය ඉදිකරවීමයි. ඒමෙන්ම ලෝකයේ ත්‍රස්තවාදි යුද්ධයක් අවසන් කිරීමෙන් පසු මෙවන් සාමකාමිත්වය හා සංවර්ධනය යන දෙඅංශයටම එකට පොදුවේ යාහැකි ජපානය වැනි රටවල් අපට දක්නට ලැබෙණුයේ ඉතා අතළොස්සකි. “බොහෝ රටවල සිදුවූයේ බිහිසුණු තත්වයන්ය.

ඒ නිසා යුද්ධය අවසන් කළා පමණක් නොව අපට දක්නට ලැබෙන බාහිර අර්බුදය දුරු කළා සේම ආධ්‍යාත්මික වැඩ පිළිවෙළකට හමුදාවේ සෙබළුන්, නිලධාරින් යොදා ගැනීම තුළ ඔවුන්ගේ ආධ්‍යාත්මික පෝෂණයටත් මෙය ඉතා වැදගත් වන බව අප දැකිය යුතුවේ. එල්.ටී.ටී.ඊ, ත්‍රස්තවාදයට සම්බන්ධ පාර්ශ්ව, එල්.ටී.ටී.ඊ යට ගොදුරු වූ බොහෝ දෙනා, ප්‍රභාකරන් වේවා, ප්‍රභාකරන් වටා සිටි විවිධ කණ්ඩායම් වේවා ක්‍රියාත්මක කළේ අපේ රටට අහිතකර ව්‍යාපෘතියකි. මිථ්‍යාදෘෂ්ටික බාහිර බලපෑම් නිසා එල්.ටී.ටී.ඊ, සංවිධානය මේ රටේ පැවතුන රජයන් සමඟ සහ ආණ්ඩු කීයක් සමඟ ඔවුන් වසර කියක් සටන් කරන ලද්දේද? එසේ දිගු කලක් සටන් කළ හැකි වූයේ ඔවුන් දේශීය විමුක්තිකාමින් පිරිසක් නිසා නොවේ. ඒ අයට අන්තර්ජාතිකවශයෙන් ත්‍රස්තවාදය පෝෂණය කරන සංවිධානවල උදව් උපකාර ලැබුණු හෙයිනි. එබැවින් ඒ අයගෙන් විශාල පිරිසකගේ ජීවිත නැතිවුණි. ඒ නිසා මනුෂ්‍යත්වය ඉදිරියේ මේ කාගේත් ජීවිතවල වටිනාකම එක හා සමානව දැකිය හැකිය. යුද්ධයේ ගොදුරු බවට පත්වූ සතුරු මිතුරු සියලු දෙනාම මෙහිදී අප අමතක කරනු නොලැබේ. ඒ නිසා “සඳහිරු සෑය” යනු මනුෂ්‍යත්වයේ සංකේතයකි. “සඳ හිරු සෑය” තුළ යුද්ධය අවසන් කිරීම පමණක් නොව මතු මෙවන් යුද්ධයක් නොවීමටත් , යුද්ධය හේතුවෙන් විනාශ වූ මිනිස් ජීවිත ප්‍රමාණය කියා නිම කළ නොහැකිද වේ. අපේ රටේ ජාතික සම්පත් විනාශ වූයේ මෙතරම් ප්‍රමාණයක් යැයි කිව නොහැකිය. ඒ සියල්ල අවසන් කිරීමේ පරම භාග්‍යය අපට උදාවූයේ තුනුරුවන්ගේ ආශිර්වාදය තුළයි. ඒ නිසා තුනුරුවන්ගේ ආශිර්වාදය තුළ නිමාවූ යුද්ධයට තුනුරුවන්ට සිදු කරන උපහාරක් ලෙස සඳහිරු සෑ චෛත්‍යය පූජාව ඉතා වැදගත්ය. බෞද්ධ පදනමක් මත ගොඩනැඟුණ බෞද්ධ රාජ්‍යයක් වූ අපේ රට තුළ සඳහිරු සෑය පොළොව මතුපිට සිට උසින් අඩි 280 කි. අඩි 50 කට ආසන්න පොළොව යට සිට පොළොව පාදම තිබේ. සඳහිරු සෑයේ විශ්කම්භය අඩි 255 කි. සඳහිරුසෑයේ වට ප්‍රමාණය අඩි 802 කි. සඳහිරු සෑය නිර්මාණය කිරීමේදි ලෝකයේ ඉදිවන විශාලම කලාගාරයක් බවටද පත්වේ. සඳහිරු සෑය වටා සලපතල මළුවට පහළින් කොටස විශාල කලාගාරයක් බවටපත් කිරීම සඳහා ජාතක කථා, බෝසත් සිරිත,අසිරිමත් බුදුසිරිත, ලංකා ශාසන ඉතිහාසය, දම්සක් පැවැතුම් සූත්‍රයේ අදාළ සංකල්ප මූර්තිමත් කෙරේ. මේ අයුරෙන් අර්ධෝන්නත ශෛලමය පුවරුවලින් චෛත්‍ය වටා නිර්මාණය වේ. එය ඉතා විශාල කාර්යයක් ලෙස සිදුවේ. රට පුරා විවිධ ප්‍රදේශ සම්බන්ධ කර මේ වන විටත් නියම ප්‍රමිතියකට අනුව ගඩොල් නිෂ්පාදනය වේ. දිනකට එක ගඩොල බැගින් උසින් නිර්මාණය කර ධාතු නිධානය දක්වා එය ඉදිවී තිබේ. ධාතු නිධානය හෙවත් ශ්‍රී සර්වඥ ධාතුන් වහන්සේලා තැන්පත් කරනුයේ රුවන්වැලි මහා සෑයේ ධාතු නිධානය සිදුවූයේ කෙසේද? ඒ අයුරෙන්ම පෙර රජ දරුවන් කළ සියලු චාරිත්‍ර, සියලු පූජා ද්‍රව්‍ය,රන් රුවන් මුතු, මැණික් සියල්ල තැන්පත් කර එම ධාතු නිධන පූජෝත්සවය පැවැත්වේ. ඒ නිසා මෙය ශ්‍රී ලාංකේය බෞද්ධ ඉතිහාසය තුළ අපට වසර දහස් ගණනකට පසු දක්නට ලැබෙන, නැවත අපේ ජීවිතයේ පමණක් නොව ඇතැම් විට සංසාර ගමනේදි බොහෝ කලකට පවා දක්නට නොලැබෙන ඉතාම පරම භාග්‍යය සම්පන්න අවස්ථාවකි. වාසනාවන්ත අවස්ථාවකි. තම තමන්ගේ සියැසින් ඒ මහඟු අවස්ථාව දැක බලා වැඳ පුදා ගැනීමට සියල්ලන්ටම අවස්ථාව උදා වී ඇත. එනම් සඳහිරු සෑයේ ධාතු නිධාන පූජෝත්සවයයි. එම උදාර අවස්ථාව සැදැහැ සිතින් දැක, බලා වැඳ පුදා ගැනීම උදාර පින්කමකි.

බුදුරජාණන් වහන්සේ විසින් චෛත්‍යයක් ඉදිකර පිදිය යුතු ථූපාරහ දැක්විය යුතු පුද්ගලයෝ සිවු දෙනෙකු පිළිබඳ දේශනා කර ඇත. එනම් ලොව්තුරා සම්මා සම්බුදුරජාණන් වහන්සේ, පසේ බුදු රජාණන් වහන්සේ, රහත් ශ්‍රාවකයා, ධර්මයෙන් ලොව පාලනය කරන සක්විති රජතුමා වශයෙනි. ලොව්තුරා බුදුරජාණන් වහන්සේ වන්දනා කිරීමේදී ත්‍රිවිධ චෛත්‍යය වන්දනාව පැවැත්වේ. ශාරිරික , පාරිභෝගික හා උද්දේසික වශයෙන් එම චෛත්‍ය නම් කරනු ලැබේ. “ශාරිරික චෛත්‍යය “ යනු සර්වඥ ධාතුන් වහන්සේලා නිදන් කර ඉදිකරවන ලද චෛත්‍යය වේ. පාරිභෝගික චෛත්‍යය යනු බුදුරජාණන් වහන්සේ විසින් පරිභෝග කරන ලද බෝධින් වහන්සේ, පාත්‍රධාතුව ,පටිධාතුව ආදිය පාරිභෝගික චෛත්‍යය වේ. උද්දේශික චෛත්‍යය යනු බුදුරජාණන් වහන්සේ උදෙසා කරන ලද පෙතිපිළිම ආදියයි. ශාරිරික චෛත්‍යය වන්දනාව මෙහිදී සිදුකෙරේ. බුදුහාමුදුරුවන්ගේ ශරීරය වන්දනාමාන කිරීමේදි ශ්‍රී දේහය පිළිබඳ කටයුතු කෙසේ විය යුතුදැයි ? යන්න මහා පරිනිබ්බාන සූත්‍රයෙහි දැක්වේ. බුදුරජාණන් වහන්සේ පිරිනිවන් පෑමට ආසන්න කාලයේ ආනන්ද හාමුදුරුවෝ බුදුරජාණන් වහන්සේ පිරිනිවන් පාන බව දැනගෙන බුදුරජාණන් වහන්සේගෙන් “ස්වාමීනි ඔබ වහන්සේ පිරිනිවීමෙන් පසු ඔබ වහන්සේගේ ශරීරයට අප කෙසේ කටයුතු කළ යුතුද” යි විමසා බැලූහ .එහිදී බුදුරජාණන් වහන්සේ විසින් මා ආනන්ද තථාගතස්ස ව්‍යාමතා හෝථ ශරීර පූජාය ආනන්ද, ඔබ වහන්සේ තථාගතයන් වහන්සේගේ ශරීර පූජාව පිළිබඳව යාවෘත නොවිය යුතුය. ඒ ගැන සැලකිලිමත්වීම අවශ්‍ය නොවේ. එහෙමනම් ස්වාමීනි, ඒ පිළිබඳ සැලකිලිමත් වන්නේ කවුරුන්දැයි විමසු කල ඒවා ඉටු කිරීමට රජ දරුවන් වේ. අනතුරුව බුදුරජාණන් වහන්සේගෙන් ගිහි පින්වතුන් වෙනුවෙන් ආනන්ද හාමුදුරුවන් විමසනු ලබන්නේ රජ දරුවෝ කෙසේ පිළිපැදිය යුතුද? යන්නය. එවිට බුදුරජාණන් වහන්සේ විසින් සක්විති රජකුට මෙන් ආදාහනය කළ යුතුයි. ශේෂවන ධාතුන් වහන්සේලා වෙන් කර ගෙන ඒ ධාතුන් වහන්සේලා මංසන්ධිවල, පිරිස් රැස්වන ස්ථානවල විශේෂ ස්ථූප කරවා ජනයාගේ වැඳුම් පිදුම් සඳහා තිබිය යුතුය. එමඟින් බොහෝ දෙනෙක් ලොව්තුරා බුදුරජාණන් වහන්සේගේ ශ්‍රී සර්වඥ ධාතුන් වහන්සේගේ බව කල්පනා කරමින් සිත් පහන් කරගෙන වැඳ පුදාගෙන බොහෝ පින්කම් සිදු කර ගනී යනුවෙනි.

“චෛත්‍යය“ පිළිබඳව "අනුස්මරණය" යන අදහස සිහියට එනු ලැබේ. චෛත්‍යය පූජාවේ’ ආනිශංස පිළිබඳව බොහෝ විට අපට අපදාන පාලියේ දක්නට ලැබේ. පදුම පූජක ථේරාපදානය රේණුපූජක ථේරාපදානය ආදි වශයෙන් ථේරාපදාන රාශියක් දක්නට ලැබේ. විවිධ බුදුරජාණන් වහන්සේලාගේ ධාතු චෛත්‍යයන් වෙත කරන ලද පූජෝපහාර නිසා ලබාගත් ආනිශංස පිළිබඳ රහතන් වහන්සේලා කරන ලද ආත්ම ප්‍රකාශන පිළිබඳව එමෙන්ම චෛත්‍යයක් ඉදිකිරීමේදී එය කුඩාවට කරවීම නිසා (ලකුණ්ඨකභද්දිය හාමුදුරුවන්ගේ කථාව) යොදුන් හතක් උසට කරවන්නට සූදානම් කළ චෛත්‍යයක් නඩත්තුව අපහසු යැයි කපල්පනා කර යොදුනකට මිටිකරවීමේ ආදීනව ලෙස උන්වහන්සේ උපනූපන් ආත්මභාවවල ඉතා මිටි ශරීරයක් ඇතිව උපන් බව සඳහන් වේ. එමෙන්ම වැල්ලේ අතින් වැලි ගොඩ ගසා බුදුරජාණන් වහන්සේගේ ධාතු චෛත්‍යයක් යැයි සිතා ඊට වන්දනා කර පහන් සිත් උපදවා ගෙන පින් සිදු කර ගත් වැද්දකුගේ පුවතකුත් අසන්නට ලැබේ. ඒ නිසා චෛත්‍යය ඉදිකරවීම උසස් සම්බුද්ධ පූජාවකි. සැබැවින්ම මෙය මහා ශාන්තියක්ද වේ. යුද්ධය ආර්ථික ව්‍යාපාරයක් කරගත් ඇතැම් අයකුට යුද්ධයෙන් යැපුණු පිරිසට මේ යුද්ධය අවසන් කිරීම විශාල පාඩුවකි. එහෙත් යුද්ධය අවසන් කිරීම හරහා ලෝකයේ මිනිසුන්ගේ ජීවත්වීමේ අයිතිය සුරක්ෂිත කිරීම බුදුදහමේ දැක්වෙන අන්දමට ලෝකයේ තිබෙන මානව හිමිකම් ආරක්ෂා කිරිමකි. යුද්ධයක් තුළින් හානිවන ධනය හෝ මිනිස් ජීවිත හෝ ඒ හරහා නැතිවන සමාජ සාරධර්ම හෝ අනාගතයට ලෝකයේ මොනතරම් වටිනාකම් දෙදරා යයි දැයි අපට කිව නොහැකිය. ඒ සියල්ල අවසන් කිරීම කියන කාරණාවේදී අපේ රට බුදුදහමත් සමඟ සිතන බැවින් අපට මේ යුද්ධය අවසන් කර ගැනීමට අවස්ථාව ලැබුණේය. එ පමණක් නොව යුද්ධය අවසන් කරගෙන ඒ යුද්ධයට පෙරමුණ ගත් සමහර උදවිය අද අපේ රටේ සමාජ ක්‍රියාකාරිත්වය තුළ ඉහළම තැන්වලට පවා පත්ව තිබේ. ඒ නිසා බුදුදහමේ පෙන්වන උසස්ම සාරධර්ම නම් සමාවදීමය. බුදුරජාණන් වහන්සේගේ දේශනාව වනුයේ “නහි වෙරේන වේරාණි සම්මන්තීධ කුදාචනං” වෛරයෙන් වෛරය නොසන් සිඳේ.වෛරය මෛත්‍රියෙන් සංසිඳේ වෛරය මෛත්‍රියෙන් දිනිය යුතුය. “අවිරුද්ධං විරුද්ධේසු” විරුද්ධ අය ඉදිරියේදී අවිරෝධීව කටයුතු කළ යුතුය. මේ සියලු සංකල්ප සාරධර්ම ගැඹුර මනස තුළ ශක්තියක් කර ගනිමින් සඳහිරු සෑය ගොඩ නැඟේ.

ස්ථූප පුරාණය

පෙර බුදුවරුන්ගේ කාලවලදී ස්ථූප කිරීම් පිළිබඳව දක්නට ලැබේ. බුද්ධ වංශය, චර්යා පිටකය ඊට අදාළ අටුවා ආශ්‍රයෙන් සොයා ගත හැකිය. ගෞතම බුදුරජාණන් වහන්සේට ස්ථූප කිරීම පිළිබඳව දේශනා කරන ලද අවස්ථා රාශියක් අපට දක්නට ලැබේ. එහිදි බුදුහාමුදුරුවෝ ජීවමාන කාලයේදීත් ඉදිකළ චෛත්‍යය ගැන අපට අසන්නට ලැබේ. උන්වහන්සේගේ කේශධාතු පළමු කෙස් පිඬ අරගෙන දෙවිවරු සිළුමිණි සෑය කරවන ලදී. උන්වහන්සේ ගේ රජසළු ලබාගෙන සිළුමිණි සෑයද දෙවිවරු විසින් ඉදිකරවන ලදී. එවගේම බුදුරජාණන් වහන්සේගේ බුද්ධත්වයෙන් පසු ලබා ගත් කේශධාතු තැන්පත් කර තිරියාය ගිරිහඬු සෑය ඉදිකරනුයේ තපස්සු භල්ලුක වෙළෙඳ දෙබෑයන් විසින්. එවගේම බුදුහාමුදුරුවන් වහන්සේ වෙනුවෙන් වැඳ පුදා ගැනීමට වස්තුවක් නැති තැන උන්වහන්සේගේ පාරිභෝගික චෛත්‍යය වන ශ්‍රී මහා බෝධින් වහන්සේගේ (අංකුරයක් ජේතවනාරාමයේදී ආනන්ද බෝධිය රෝපණය කරන ලදී. ඒවගේම ජීවමාන බුදුරජාණන් වහන්සේ ලංකාවට වැඩම කරවූ ස්ථානය” මියුගුණසෑය” ත් චූලෝදර ,මහෝදර සටනේදී ඒ සටනට මුල් වු මැණික් පුටුව තැන්පත් කර නාගදීප චෛත්‍යය කරවන ලදී. එමෙන්ම බුදුරජාණන් වහන්සේගේ විවිධ ධාතුන් වහන්සේලා (විශේෂයෙන් පරිභෝග කරන ලද) තැන්පත් කැලණි විහාරයේ චෛත්‍යය ඉදිවේ.

බුරුමයේ ස්වේදගොන් චෛත්‍යය ආදි විදේශවලත් බුදුරජාණන් වහන්සේගේ ධාතුන් වහන්සේ තැන්පත් කරන චෛත්‍යය ඉදිකිරීම බුදුරජාණන් වහන්සේ ජීවමාන ව වැඩ සිටි යුගයේ කරුණු සනාථ කරයි. ඊළඟට බුදුරජාණන් වහන්සේ ජීවමාන සමයේ රහතන් වහන්සේලා වෙනුවෙන් භාතියදාරුචීරිය ගිහියෙක් ලෙස එළදෙනක් ඇනීමෙන් මරණයට පත්වේ. එහෙත් ඒ වන විටත් බුදුරජාණන් වහන්සේගෙන් දහම් අසා රහත් වී සිටියේය. බුදුරජාණන් වනන්සේ ඒ ගිිහි රහතන් වහන්සේ වෙනුවෙන් භික්ෂූන් වහන්සේට සඳහන් කරනුයේ ඒ දේහය චිතකයක දල්වා “ථූපචස්ස කාරාපේථ” ඔහු වෙනුවෙන් ස්ථූපයක්ද කරවන්න යනුවෙනි.

ගිහි රහතන් වහන්සේ කෙනෙකු වෙනුවෙන් උපහාරය සඳහා සෑයක් කරවූ බව අපේ සූත්‍ර සාහිත්‍යයෙහි සඳහන් වේ. ඒ බාහියදාරු චීරිය කථාවයි. ඊළඟට බෞද්ධ ඉතිහාසය තුළ සක්විති රජ කෙනෙකු පිළිබඳව මෑත යුගයේ දක්නට නොලැබුණත් සක්විති රජ දරුවන් වෙනුවෙන් කරවන ලද ස්තූප ගැන දැක්වේ. සක්විති රජ කෙනෙකු යනු “අදණ්ණේන අසත්තෝ න ධම්මේන,අදණ්ංඩිනී දඬුවම් නොකර අසත්තේන නැතිව අවි ආයුධ ධම්මේන ධර්මානුකූලව රාජ්‍යය කරන කෙනෙකි. ඒ සක්විති රජතුමා සක්විති රජකමට පත්වනුයේ පරපුරෙන් නොවේ. “න පෙත්තිකංදායාදං” පියාගෙන් පුතුට උරුම වූවක්ද නොවේ. ඒ සඳහා තමන්ම සීලයෙහි පිහිටා තමාම ගුණ දහම් සමඟ ඇතිකර ගනු ලබන රාජ්‍යයකි. එය තමන්ට හිමිවනුයේ තමන් වඩන ගුණ දහම් ද සමඟය. එවන් සක්විති රජවරු, පසේ බුදුවූ බුදුරජාණන් වහන්සේ නමක ශාසනය පහළ වන්නේ නැත. ඊළඟට රහතන් වහන්සේලා වැඩ සිටියහ. සක්විති රජ කෙනෙකු අපේ ජීවමාන බුදුහාමුදුරුවෝ කාලයේ පහළ නොවූහ. ඒ නිසා ඒ අය වෙනුවෙන් කරන ලද ධාතු පූජා අප සඳහන් කළ අයුරෙන් දැක්වේ.

බුදුහාමුදුරුවෝ වෙනුවෙන් චෛත්‍ය පූජාව සිදු කරන ලදී. පළමුව බුදුරජාණන් වහන්සේගේ මහා පරිනිර්වාණයෙන් පසුව ධාතුන් වහන්සේලා වෙනුවෙන් ධාතුන් වහන්සේලා බෙදා ගැනීම පිළිබඳව ලොකු උනන්දුවක් එදා සිටි ජන කණ්ඩායම්වලට ඇති වූයේය. එහිදී විශේෂයෙන්ම බුදුරජාණන් වහන්සේගේ ධාතුන් වහන්සේ කොටස් අටකට බෙදා ඒ ඒ ප්‍රදේශවල තැන්පත් කිරීම සඳහා ඒ ඒ අය පෙරහරෙන් වැඩම කරවූහ. ඒ අයුරෙන් බුදුරජාණන් වහන්සේගේ ධාතුන් වහන්සේලා වෙනුවෙන් ධාතු පූජාවක් සිදු කරන ලදී. අනතුරුව එම ධාතු චෛත්‍යය නැවත බිඳ ඒවායෙන් ඒ ධාතුන් වහන්සේලා නැවත ලබා ගෙන චෛත්‍යය අසුහාර දහසක් ඉන්දියාව තුළ ගොඩනංවයි. ඒ ධර්මාශෝක මහ රජතුමා විසිනි. ඊළඟට ඒ අතර බුදුරජාණන් වහන්සේගේ ඥාතීන්ට ලැබුනු ධාතුන් වහන්සේලාගේ සමහර කොටස් අදටත් අපට ලැබී තිබේ. ඉන්දියාවේ මෙන්ම නොයෙක් ස්ථානවල ඒ ධාතු කොටස් දක්නට ඇත.

බුදුරජාණන් වහන්සේගේ ශ්‍රී සර්වඥ ධාතුන් වහන්සේ ඉතා කුඩාවට සමහරවිට පිච්ච පොහොට්ටුවක් තරමට,අබ ඇට තරමට විසිරී ගිය ධාතුන් වහන්සේලාය. ඒ නිසා එම ධාතුන් වහන්සේ කෝටි සංඛ්‍යාත ප්‍රමාණයක් වැඩ හිඳි . එම ධාතුන් වහන්සේලා තැන්පත් කර ධාතු පූජා පවත්වමින් චෛත්‍යය ඉදිකරවා ඇති බව අපි දනිමු.

මිහිඳු මහරහතන් වහන්සේ අපේ රටට වැඩම කිරීමෙන් පසු අපේ රටේ ඉදිවූ ප්‍රථම චෛත්‍යය ථූපාරාමයයි. බුදුරජාණන් වහන්සේ වැඩමවීමට පෙර මහියංගණ චෛත්‍ය ඉදිකරවූ බව සඳහන් වේ.පෙර රජදරුවන් එම චෛත්‍ය සඳහා “කංචුක චෛත්‍යය” ලෙසින් නැවත නැවත එම චෛත්‍ය විශාල ලෙස කරවූහ. එමෙන්ම එම චෛත්‍යය පූජාවේදි එම චෛත්‍යයට යන වියදම හෝ ඊට වැය වන ශ්‍රමය ගැන නොසිතූහ. ඊට වඩා බුද්ධෝපස්තානයක් ලෙස චෛත්‍යය ඉදිකළ යුතු බව ඒ චෛත්‍යය පූජාවලින් හෙළිවේ.

අපේ ඉතිහාසය තුළ අනුරාධපුරයේ ඉදිකරන ලද චෛත්‍යය නිර්මාණය තුළ ඒ අයගේ පැවැති ශ්‍රද්ධාව මොනතරම්දැයි කියන බව එහි ඇති දැවැන්ත බවෙන් පෙනේ. එරටේ සශ්‍රීකත්වය, සමෘද්ධිය පිළිබිඹු කරන කරුණක් මෙන්ම ආධ්‍යාත්මය පිළිබිඹු කරන කාරණාවක්ද විය. අදටත් එම මහා චෛත්‍යය නිර්මාණ අපව පුදුම කරවන තරම් සුළුය. එසේ අප පුදුම කරවන සුළු එවන් නිර්මාණ මෙම ලක්දෙරණ තුළ ඉදිකළේ අපේම මුතුන් මිත්තන් බවට අපේ ඇතැම් අයට අමතක වී ගොස් ඇති බවක්ද පෙනේ. ඒ නිසා මේ ගෝලීයකරණය තුළ පර ගැති චින්තනය සමඟ යටපත් වේ ගෙන යන විදේශීය සංකර සංස්කෘතියේ ගොදුරු බවට පත්ව ඇති, අගය නොකළ යුතු ජීවිත පෞරුෂ සාධක ලෙස සලකන හිස් මිනිසුන්ගේ හිස් දේ, හිස් මුදුණින් පිළිගැනීමට යොමුවූ සහ එවන් යොමුකිරීම් පවතින සමාජයේ ඒ වෙනුවට ලෝවාමහාපාය ඉදිකරපු මහා විහාර දාන ශාලාවේ හාමුදුරුවරු තුන්දහස් හත්සියයක් දානය වළඳපු අභයගිරි දාන ශාලාවේ, හාමුදුරුවරු පන්දහසක් දානය වැළඳු එවන් ඓතිහාසික මහා වටිනාකම් සහිත රුවන්වැලි මහා සෑය, ථූපාරාමය,අභයගිරිය, ජේතවනය ආදි මේ සිද්ධස්ථාන අහස උසට චෛත්‍යය ඉදි කරපු රටක,ජාතියක, මහා සමුදුර වන් වැව් තනා රටම සහලින් ස්වයංපෝෂිත කරන ලද ආසියාවේ ධාන්‍යාගාරය ලෙස ලොවට බත සපයපු මේ පුංචි රට ඉන්දියාවටත් වඩා ලොකුවට සිතියම් ඇඳි අපේ රටේ මානව සම්පත් හැකියාවන් දැක එවන් රටක තිබූ සෞභාග්‍යයට පමණක් නොව ගුණධර්ම අතින් මැණිකක් ඇතිව ගත් කන්‍යාවියක් පේදුරු තුඩුවේ සිට දෙවුන්දර තුඩුව දක්වා නිරුපද්‍රිතව ගමන් කළ හැකිව තිබූ රටක වර්තමාන පරපුරට ඒ තමන්ගේ සැබැ අතීත උරුමය සිහිකරදීම මේ චෛත්‍යය පූජාව තුළ සිදු කිරීමට අපේක්ෂිතය.

බුදුරජාණන් වහන්සේ නමකට පරිනිර්වාණ තුනක් සිදුවේ. ඉන් එකක් නම් ක්ලේශ පරිනිර්වාණයයි. අනික ඛන්ධ පරිනිර්වාණයයි.අනික ධාතු පරිනිර්වාණයයි. ක්ලේශ පරිනිර්වාණය යනු එදා සිද්ධාර්ථ තාපසතුමා වයස අවුරුදු තිස්පහේදී ගයාවේ බෝමැඩදි කෙලෙස් දුරු කිරීමයි. ඊළඟට ඛන්ධ පරිනිර්වාණයයි.උන්වහන්සේ වයස අවුරුදු අසුවේදී මල්ල රජ දරවන්ගේ උපවත්තන සල් උයනේදි උන්වහන්සේ ගේ පරිනිර්වාණය සිදු විය. ධාතු පරිනිර්වාණය යනු ශාසන අන්තර්ධානයේදි ධාතුන් වහන්සේලා සියල්ලම ඒකරාශි වී බුදුරජාණන් වහන්සේ හා සමාන රූපයක් මැවී මොහොතක් ධර්මය දේශනා කර නැතිවී යන දවසයි. අපේ බුදුරජාණන් වහන්සේගේ ධර්මය ජීවමානව පවතී. උන්වහන්සේගේ ශ්‍රී සර්වඥධාතුන් වහන්සේලාද ජීවමානව වැඩ සිටිති. ඒනිසා බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කර වදාළ පරිදි ‘තියට්ඨං චෙ නිබ්බුතෙ චාපී සමෙ චිත්තේ සමංඵලං’ බුදුරජාණන් වහන්සේ නමක් සුජීවත්ව වැඩ සිටියත්, පිරිනිවන් පෑවත් බුදුරජණන් වහන්සේ නමක් උදෙසාම කරන පූජාවක් හා සමාන ප්‍රතිඵල ලබාගත හැකිය.අදහස වැදගත් වනු ඇත. “චෙතො පසාදංහේතු” චිත්තප්‍රසාදය තුළින් සත්ථා ගච්ඡන්ති සුග්ගතිං “ සත්තවයාට සුගතිගාමි විය හැකිය. බුදුපියාණන් වහන්සේගේ දේශනයේ, පටිච්චසමුප්පාදං පස්සති සො ධම්මං පස්සති” “යමෙක් පටිච්ච සමුප්පාද ධර්මය දකීද? ඔහු ධර්මය දකී යො ධම්මං පස්සති සො වං පස්සති” යමෙක් ධර්මය දකීද? ගේ මා දකිනු ලැබේ. මේ අනුව බුදුරජාණන් වහන්සේ ධර්මය තුළින් දැකීමට උගන්වනු ලැබේ. බුදුරජාණන් වහන්සේගේ ශරීරය උන්වහන්සේම සඳහන් කරන අන්දමට ශරීරය විනාශ වී ගියත් මේ මගේ ධර්මය තිබෙන තාක්කල් බුදු හාමුදුරුවෝ ධර්මය තුළින් දකිනු ලැබේ. බුදුරජාණන් වහන්සේ පිරිනිවන් පෑවත් උන්වහන්සේ දකින්න ශ්‍රී සර්වඥ ධාතුන් වහන්සේලාත් ඒ වගේම උන්වහන්සේගේ ශී‍්‍ර සද්ධර්මය පවතී. ජීවමාන බුදුහාමුදුරුවෝ අපට දක්නට නැතත් ජීවමාන බුදුහාමුදුරුවෝ දකින ක්‍රමය අපට ඉතිරිව පවතින්නේ උන්වහන්සේගේ ධර්මය හා උන්වහන්ස්ගේ ශී‍්‍ර සර්වඥ ධාතුන් වහන්සේලා නිසා.

යුද ජයග්‍රහණය බොහෝ දෙනා අවසන් කරනුයේ කෲරත්වයෙනි. වහලුන් ලෙස පිරිසක් අල්ලා ගනිමින්. ඒ අය කොටින්ට, ව්‍යාඝ්‍රයින්ට ආහාරයට දී පණ පිටින් මිනිස්සු, ලවා මහා දැවැන්ත ආක්‍රමණිකයන් රටවල් ජයග්‍රහණය කරපු අය “යං වේර පසවති” ජයග්‍රහණය තුළ වෛරක්කාරයන් බිහිවන බව බුද්ධ දේශනාවයි. “දුක්ඛයීසේතිපරාජිතෝ” පැරැදුනු අය වේදනාවෙන් පසුවේ. වෙරයක්කාරයන් හදා ගැනීම හෝ පරජිතිව වේදනාවෙන් සිටින පිරිසක් ඇතිකර ගැනීමවත් මේ මානුෂීය මෙහෙයුමේ අරමුණ වූයේ නැත. මේ ජයග්‍රහණය පොදුවේ මනුෂ්‍යත්වයයේ ජයග්‍රහණයකි. මෙය අද පවත්නා තත්වය අනුව කල්පනා කරන විට සැබැවින්ම යුද්ධය තුළ ජයග්‍රහණයක් තිබේද? යුද්ධයේ තිබෙනුයේ පරාජයක් පමණි. එය මුළු මනුෂ්‍යත්වයේම පරාජයකි. සිංහල මිනිසුන්ටත් ඒ පරාජය ද්‍රවිඩ මිනිස්සුන්ටත් ඒ පරාජය. යුද්ධය තුළ යමෙක්ද පීඩාවට පත්වූයේ ඒ හැම පරාජයට පත්විය. ඒ නිසා එය ජයග්‍රහණයක් නොව පරජය අවම කර ගැනීමට එය සිදු කෙරුණි. එබැවින් එය නැවත ජයග්‍රහණයක් කරා රැගෙන යාමට මේ හරහා පළුදු වූ මනුෂ්‍යත්වයට අප සාධාරණයක් ඉටු කළයුතුය. යුද්ධය හරහා පළුදු වූ මනුෂ්‍යත්වයට සාධාරණය ඉටු නොකරනවා නම් එය විශාල හානියකි. ලෝකයේ කවදාවත් නොකරපු ආකාරයට අපේ මුතුන් මිත්තන් කටයුතු කළේ. අප දන්නා පරිදි එළාර රජතුමා මිය ගියාට පසු එතුමා වෙනුවෙන් ප්‍රභාකරන් මෙන් විනාශකාරයෙක් නොවුයෙන් එතුමා ධාර්මික අයුරින් කටයුතු කළ අයෙකි. අපේ රටේ එදා පැවැති බුද්ධ ශාසනයති සිංහල ජාතියක් බේරාගැනීම සඳහා දුටුගැමුණු මහා රජතුමා පෙරමුණ ගත්හ. එළාර රජතුමාගේ අභාවයෙන් පසු නැවත නැවතත් මිය ගිය එළාර මර මරා නොසිටියහ.මිය ගිය එළාර රජතුමා වෙනුවෙන් ස්මාරකයක් පවා ඉදි කරවූහ.අනතුරුව සිංහල හා ද්‍රවිඩ කණ්ඩායම් එකමුතු වූහ. අවුරුදු දහස් ගණනක ඉදිරි ගමනක් ඇත. අදත් එය නැවත සිදු කිරීමට සිදුව තිබේ. ඒ නිසා යුද්ධයක ජයග්‍රහණය ලබා කණ්ඩායමක් දිනා කණ්ඩායමක් පරාජය කිරීම නොව සඳහිරු සෑයෙන් අර්ථවත් කරෙනුයේ එය මනුෂ්‍යත්වය වෙනුවෙන් මනුෂ්‍යත්වයේ ජයග්‍රහණයක් ලෙස අපිට දැකිය හැකිය.

ස්ථූපයෙන් පිළිබිඹු වන බෞද්ධ සංස්කෘතික ලක්ෂණ

මහාචාර්ය 

දේවාලේගම 

මේධානන්ද හිමි

බුදුරජාණන් වහන්සේ සැබැවින්ම මැ චාම් සරල දිවි පෙවෙතක් ගත කළහ. රස මසවුලෙන් පිරි රස නහර පිනවන මිහිරි බොජුන් සොය සොයා යන ලෝකයෙහි බුදුරජාණන් වහන්සේ නීරස, කටුක පිඬුසිඟා ගත් ආහාරයෙන් වුවද සතුටු වූහ. රන් සළු, කසී සළු සොය සොයා යන මිනිසුන් අතර උන්වහන්සේ අමු සොහොනින්, පස්කුලින්ගෙන් සකසා ගත් කසාවතින් වුවද සතුටු වූහ. සුවිසල් මහ මැදුරු ද, සුව යහන් ද සොය සොයා යන ලෝකයෙහි උන්වහන්සේ රුක් මුල්, පර්වත, වන ආරාම, කඳුරැළි, පිදුරු ලෙන් වුව ද නිවහන් කොට ගෙන සතුටු වූහ. මේ වූ කලී බුදුරදුන්ගේ චාම් දිවි පැවැත්ම සැකෙවින් කී සැටිය. බුදුදහම අඩු බලාපොරොත්තු ඇති චාම් දිවි පැවැත්ම වෙසෙසින් අගය කරයි

ස්ථූපය වනාහි බෞද්ධ කලාකරුවාගේ උසස් නිමැවුමකි. එය බෞද්ධ සංස්කෘතියෙහි ප්‍රමුඛ සංකේතයක් ද වේ. බුද්ධ චරිතයෙහි මෙන් ම, බෞද්ධ ජීවිතයෙහි ද විශිෂ්ට ලක්ෂණ අපේ ස්ථූපයක මැනවින් පිළිබිඹු වෙයි. චාම් බව, පවිත්‍රත්වය, විවෘත බව, ක්‍රමානුකූලත්වය, නොගැටෙන සුළු බව හා අනුවර්තනීය ගුණය ද මෙහි ලා වෙසෙසින් මැ සඳහන් කළ යුතු ය. මෙකී ලක්ෂණ බුදුරජාණන් වහන්සේ සිය ජීවිතයෙන් ආදර්ශ කොට දැක්වූහ. උන්වහන්සේගේ ධර්මයෙහි ද මේ සියලු ගුණ නොඅඩුවැ අගය කොට තිබේ. බුදුරදුන් ද ධර්මය ද අනුව සැකසුණු බෞද්ධ සංස්කෘතියෙහි මෙකී විශිෂ්ට ලක්ෂණ සජීවී වැ පැවතිය යුතු ය.

ස්ථූපය වූ කලී චාම් කලා නිර්මාණයකි. එය විචිත්‍ර වර්ණෝපශෝභනයෙන් හා අනේකවිධ වූ සැරසිල්ලෙන් ද තොර වෙයි. එය සැබැවින් ම සරලය, පෙරදිග ලෝකයෙහි මැ උපන් ආගමික පදනමක් ඇති ඇතැම් අබෞද්ධ කලා නිර්මාණ හා සසඳන විට ස්ථූපයෙහි ඇති චාම්, සරල බව වඩාත් කැපී පෙනෙයි. බුදුරජාණන් වහන්සේ සැබැවින්ම මැ චාම් සරල දිවි පෙවෙතක් ගත කළහ. රස මසවුලෙන් පිරි රස නහර පිනවන මිහිරි බොජුන් සොය සොයා යන ලෝකයෙහි බුදුරජාණන් වහන්සේ නීරස, කටුක පිඬුසිඟා ගත් ආහාරයෙන් වුවද සතුටු වූහ. රන් සළු, කසී සළු සොය සොයා යන මිනිසුන් අතර උන්වහන්සේ අමු සොහොනින්, පස්කුලින්ගෙන් සකසා ගත් කසාවතින් වුවද සතුටු වූහ. සුවිසල් මහ මැදුරු ද, සුව යහන් ද සොය සොයා යන ලෝකයෙහි උන්වහන්සේ රුක් මුල්, පර්වත, වන ආරාම, කඳුරැළි, පිදුරු ලෙන් වුව ද නිවහන් කොට ගෙන සතුටු වූහ. මේ වූ කලී බුදුරදුන්ගේ චාම් දිවි පැවැත්ම සැකෙවින් කී සැටිය. බුදුදහම අඩු බලාපොරොත්තු ඇති චාම් දිවි පැවැත්ම වෙසෙසින් අගය කරයි. එවන් දිවි පැවැත්මෙක අගය නැවත නැවතත් මතුකොට දක්වයි. කරණීයමෙත්ත සූත්‍රයෙහි එන සන්හුන් ඉඳුරන් ඇති බවය, ලද දෙයින් සතුටු වීම ය, පහසුවෙන් පෝෂණය කළ හැකි බවය, කාර්යබහුල නොවීම ය, සැහැල්ලු පැවැත්ම ය යන ගුණාංගයෝ වෙසෙසින් ම චාම් ජීවිතය අගයන, එයට මඟ පෙන්වන එක් බුදු වදනක් පමණි. ස්ථූපය වන්දනා කරන එයට පුද පෙළහර කරන බෞද්ධයාට එම පූජනීය සංකේතය නිහඬව මැ මේ පාඩම උගන්වයි. අපේ සිංහල බෞද්ධ සංස්කෘතියේ දිග ඉතිහාසය පුරා කිරි බුබුලු සේ ගම් දනව්හි තැණුනු ස්ථූප මෙම උසස් ආදර්ශය නැවත නැවතත් හඬ ගා කියනු වැන්න.

පවිත්‍රත්වය ද ස්ථූපයෙහි කැපී පෙනෙන ලකුණකි. එය සුදෝසුදු ය. පිරිසුදු ය. බුදුරදුන්ගේ සන්තානය වැන්න. එතුමන්ගේ නිකැලැල් පිරිසුදු දිවි පැවැත්ම වැන්න. කෙලෙස් මලින් දූෂිත නොවූ, අවිද්‍යාවෙන් අන්ධකාර නොවූ බුදුරජාණන් වහන්සේ සුසුද්ධ සන්තාන ඇති එබැවින් ම ගෞරවයට නිසි උතුමෙකු වූහ. සිය සිත පවිත්‍ර කරගැන්මේ අවශ්‍යතාව බුදු බණෙහි නැවත නැවතත් උගන්වා තිබේ. ආගන්තුක වූ උපක්ලේශ ධර්මයෙන් අපවිත්‍ර වූ, සිත් ඇති බව යථාවබෝධයට බාධක වන සැටි ඉගැන්වූ තැන් බොහෝ ය. වත්ථූපම සූත්‍රය ඉන් එක් තැනක් පමණි. ස්ථූපය ඉතිහාසය පුරා මැ බාහිර අභ්‍යන්තර පවිත්‍රභාවය පිළිබඳ ආදර්ශය අපට සපයා තිබේ. සිත ද, කය ද, වදන ද පිරිසුදු විය යුතු බැව් උගන්වන පිරිපුන් චිත්ත පාරිශුද්ධය වූ නිවනට මැ මඟ පෙන්වන බුදුදහමත්, බුදු සිරිතත් ස්ථූපය තුළ මූර්තිමත් වැ තිබේ.

ස්ථූපය විවෘත කලා කෘතියකි. සමස්තයක් වශයෙන් වැව් ඉස්මත්තේ බෙහෙවින් මැ විවෘත වූ වටාපිටාවෙක ම එදා අපේ පැරණි ස්ථූප ගොඩනගා තිබේ. ඇතැම් පෙරදිග ආගමික මූර්ති බෙහෙවින් මැ ගුප්තය, සංවෘත ය, එළිමහනෙක, මහ මළුවෙක අහස උසට විහිදී ගිය අපේ ස්ථුපය විවෘතය. මෙය ද සැබැවින් ම උතුම් බුදු ගුණයෙකි.

බුදුදහමෙහි ද එන උසස් උපදේශයකි. බුදුරජාණන් වහන්සේ රහසින්වත් පව් නොකළ සේක. තමන් වහන්සේගේ මානසික චර්යාවන් ශ්‍රාවකයන්ට ප්‍රකට නොවන නමුත් කායික හා වාචසික චර්යාවන් ප්‍රකට බැවින් ඒවා පිළිබඳ ව විමසුම්ශීලී වන්නැයි උන්වහන්සේ විමංසක සූත්‍රයෙහි වදාළහ. එහි සැබෑ අරුත නම් බුදු සිරිත විවෘත වූ බවය. තමන් වහන්සේ ගැන වුවද අවිචාරවත් අන්ධ භක්තිය ඇතිකර ගැන්මට උන්වහන්සේ අනුබල නුදුන් බව ය. බුද්ධ ධර්මය ද විවෘත ය. එය විවෘත වූ කළ මැ බබලන බවත් වැසුනු කළ නොබබලන බවත් පෙන්වා දී තිබේ. එව බලව යනු දහම් ගුණයෙකි. (ඒහිපස්සික). දේව රහස්, ගුරු මුෂ්ටි බුදු බණෙහි නැත. එය ජීවිතයේ ඇති තතු දක්වයි. විවෘත චර්යාවත්, නිදහසත් ප්‍රකට කරන කදිම ප්‍රකට නිදසුනයි. අපේ ස්ථූප නිහඬව මැ මේ බුදු ගුණත්, බුදු බණත් අප වෙත ගෙන එයි.

ස්ථූපය වනාහි ඉතා ක්‍රමවත් ව සකස් වූ කලා නිර්මාණයක් වේ. අනු පිළිවෙල එහි කැපී පෙනෙයි. පළමුව පදනම ය. ඒ මත අටපට්ටම් ආසනයයි. ඒ මත කෙමෙන් වට ප්‍රමාණයෙන් කුඩා වන පේසා වළලු තුනකි. ඒ සමඟ ම ගර්භයයි. ගර්භය මත සතරැස් කොටුව ය. ඒ මත එයටත් මඳක් කුඩා වූ දේවතා කොටුවයි. ඒ මත අනුක්‍රමයෙන් සිහින් වැ ගිය කැරලි ඇති කොත් වහන්සේ ය. එහි කෙළවර කොත ය. මහ පොළොව බදාගෙන ඇරඹෙන ස්ථූපය කෙමෙන් කෙමෙන් කුඩා වෙයි. ඉතා කුඩා තිතකින් හිස් අහසට විවෘත ව එය කෙළවර වී තිබේ. සීලය, සමාධිය, ප්‍රඥාව යන බෞද්ධ ශික්ෂාවන් පුරන්නේ අනුක්‍රමයෙන් සිහින් වන ආසාවන් ඇත්තේ ය. අනුක්‍රමයෙන් ලෝකයෙන් නිදහස් වන්නේ ය. බුදුදහම අනුපූර්ව ශික්ෂාවකි. අනුපූර්ව චර්යාවකි. අනුපූර්ව ප්‍රතිපදාවකි. බුදු සිරිතෙහි ද මෙකී අනුක්‍රමික බව බෝසත් අවදියේ පටන් මැ පෙනේ. බුදුරදුන්ගේ දින චරියාව, උන්වහන්සේගේ දේශනා රටාව, ශ්‍රාවකයන් හික්මැවූ පිළිවෙල යනාදී මේ සියල්ලෙහි ම අනුපිළිවෙල දැකිය හැකි ය. අනුක්‍රමයෙන් සිහින් ව එහෙත් උස් වැ යන ස්ථූපය බෞද්ධ පිළිවෙත සංකේතවත් කරයි. මෙලොව ලෞකිකත්වය වැළඳගත් මිනිසා බුදු බණෙහි නිරත ව කෙමෙන් සිහින් වන තණ්හාව ඇතිව උසස් තැනට යන සැටි ද, නිවනින් විමුක්තිය පසක් කොට සසරින් මිදෙන සැටි ද ස්ථූපය අර්ථවත් කරයි.

මහ වෙහෙර අනුවර්තනීය ලකුණින් හෙබි කලා නිමැවුමෙක් ද වේ. එය චාම් බව ද, පවිත්‍ර බව ද, විවෘත බව ද, ක්‍රමවත් බව ද ආත්ම කොටගත් බැවින් පරිසරය සමඟ මැනවින් එක්වීමට සමත් ය.

පරිසරය සමඟ ගැටී එය නසාලන රළු නිමැවුමක් ලෙස කවර හැටියෙකින්වත් ස්ථූපය හැඳින්විය හැකි නොවේ. එය පරිසරය ශෝභාමත් කරයි. මිනිස් සිත් පුබුදුවයි. සිත්සතන්හි රළු බව ද නසාලයි. මහ සෑ මළුවෙහි හිඳ නෙත් පුරා සෑ රදුන් දක්නා බොදුනුවන් සිත් සැදැහැයෙන් පුරවාලයි.

බාහිර පරිසරයට මෙන් ම ආධ්‍යාත්මික පරිසරයට ද හානි නොකරන ස්ථූපය පරිසරය පෝෂණය කරයි. අලංකාර කරයි. නොගැටෙන සුළු බව බුදු සිරිතෙහි ද උසස් මැ ගුණයෙකි. බුදු බණෙහි ද ඉගැන්වෙන අගනා උවදෙසකි. විවිධ දෘෂ්ටිවාද හිසින් ගෙන එකිනෙක සමග වාද වශයෙන් ගැටුණු මහණ බමුණන් පිරුණු යුගයක උපන් බුදුරජාණන් වහන්සේ න්‍යායාත්මක ව ද, ප්‍රායෝගික ව ද මධ්‍යම ප්‍රතිපදාව ම වදාළහ. අනුගමනය කළහ. එබැවින් නොගැටෙන සුළු වූහ. මැදුම් පිළිවෙතේ පිහිටි බැවින් ගැටුමට හේතු නොවිණි. ශ්‍රාවකයනට වදාළ උවදෙස එය මැ වූයේ ය. උස් අහසට විහිද කිසිවක නොගැටී කෙළවර දක්නා ස්ථූප ද සියලු සසර ගැටුම් හැරපියා මැදුම් පිළිවෙතින් සසර කෙළවර දක්නා බෞද්ධ ජීවිතය සංකේතවත් කරයි.

විද්‍යෝදය පිරිවෙන හා ශ්‍රීමත් අනගාරික ධර්මපාල තුමා

කොළඹ මාලිගාකන්ද

විද්‍යෝදය පරිවේණාධිපති 

බලන්ගොඩ සෝභිත නා හිමි

සද්පුරුෂ ජනයා පරෝපකාරය පිණිස නිදිවරති. අසද්පුරුෂ ජනයා සැමවිටම නිදිවරන්නේ පර අපකාරය පිණිසය. සකු සාහිත්‍යයේ ප්‍රකට සිලෝවක් වූ මෙයින් ඉස්මතු කරන්නේ සද්පුරුෂ ජනයාගේ හැම මොහොතක්ම අර්ථවත් වූවක් බවයි. ඔවුන්ගේ නිදිවැරීම සමස්ත සමාජයටම අර්ථවත් වූ නිදිවැරීමක් වේ. එවන් සද්ජනයන් ලොව පහළ වන්නේ කලාතුරකිනි. පහළ වුවද ඔවුන් කැලේ පිපුණූ මල් මෙන් කැලයේම පරවී වියැකී යනවා මිස නගරයේ පිපුණු රුව ඇති ගුණ සුවඳ නැති මල් මෙන් බබළන්නේ නැත. මා මේ පුරෝකථන කරනුයේ නගරයේ පිපෙන රුව ඇති ගුණ සුවඳ නැති මල්වලට අභියෝග කරමින් මෙරට සුවිසල් මැදුරක රුවද ගුණ සුවඳ ද නො අඩුව ලබා ඉපිද දසත සුවඳවත් කළ ශ්‍රේෂ්ඨ යුග පුරුෂයකු පිළිබඳවය.ඒ අප කථානායකයාණන් වූ ශ්‍රීමත් අනගාරික ධර්මපාල තුමාණන්ය. සුදු අධිරාජ්‍යවාදීන්ගේ අණසකට නතු වී ජාතිකත්වය මෙන්ම දේශීය සංස්කෘතියද පාවා දුන් දීන ජාතියක් පුබුදුවා ජාතික දේහයට ප්‍රාණ වායුව ලබාදුන් යුග ශ්‍රේෂ්ඨ පුරුෂයාණෝ ශ්‍රීමත් අනගාරික ධර්මපාලතුමාණෝය. එතුමාගේ මුළු ජීවිතයම කැපවූයේ පරෝපකාරය පිණිසමය.

මාතර හිත්තැටියේ දොන් කරෝලිස් හේවාවිතාරණ හා මල්ලිකා හේවාවිතාරණ ළමා තැනීට දාව 1864 සැප්තැම්බර් මස 17 වැනි දින දොන් ඩේවිඩ් නමින් උපත ලද මේ ශ්‍රේෂ්ඨ යුගපුරුෂයා දෙමටගොඩ බැප්ටිස් විද්‍යාලයෙන් අධ්‍යයන කටයුතු ආරම්භකොට කොටහේනේ බෙනඩික් විද්‍යාලය, කෝට්ටේ ක්‍රිස්තු විද්‍යාලය හා ගල්කිස්සේ ශාන්ත තෝමස් විද්‍යාල වලින් වැඩිදුර අධ්‍යයන කටයුතු සිදුකළේය. කුඩා ඩේවිඩ් කුමරු මාලිගාකන්ද විද්‍යෝදය පිරිවෙනට සම්බන්ධවන්නේ පෙරකී පාසල්වලින් නොලද හැකි සුවිශේෂී වූ අධ්‍යාපන කාර්යයක් සඳහාය. ඒ සිංහල පාලි භාෂාවන් මෙන්ම බුද්ධ ධර්මය ඉගෙනීමටය. එවකට වැඩ විසූ විද්‍යෝදය පිරිවනෙහි නිර්මාතෘ බෝධිසත්ව ගුණෝපේත හික්කඩුවේ සිරිසුමංගල නාහිමියන් යටතේ උගෙනීම කළ අතර උන්වහන්සේ වැඩ නොසිටි අවස්ථාවල හෙයියන්තුඩුවේ දේවමිත්ත නා හිමියන්ගේ ගුරු හරුකම්වලට අවනත වී ඉගෙනීම කළේය. මේ ධර්මපාල ශ්‍රීමතාණන් විද්‍යෝදය පිරිවෙන හා පැවැති ඇසුරෙහි මූලාරම්භයයි. එය එසේ වුවද ධර්මපාල ශී‍්‍රමතාණන් මෙලොව එළිය දකින්නට පෙරසිටම සිය මවු දෙමව්පියන් දැඩි ආගමික ලැදියාවකින් යුක්තවිය. විද්‍යෝදය පිරිවෙන ආරම්භ කිරීමට අවශ්‍ය ඉඩම පූජා කළේද ධර්මපාල ශ්‍රීමතාණන්ගේ මුත්තණුවන් වූ ධර්ම ගුණවර්ධන මුහන්දිරම් තුමා විසිනි.

ශ්‍රීමත් අනගාරික ධර්මපාල ශ්‍රීමතාණන් හා විද්‍යෝදය පිරිවෙන අතර පැවැති සබැඳියාව ශක්තිමත් වන්නේ අංශ කිහිපයක් මුල්කොට ගෙනය. එහි පළමුවැන්න ආගමික මෙහෙවර වන අතර දෙවැන්න සාමාජික මෙහෙවරයි. අනගාරික ධර්මපාල ශ්‍රීමතාණන් 1889 දී හෙන්රි ස්ටිල් ඕල්කොට්තුමා සමඟ ජපානයට ධර්මදූත මෙහෙවර සඳහා යෑමට සූදානම් වන විට ඊට අනුශාසනා කළේද හික්කඩුවේ නා හිමියන් විසිනි. එදින කොළඹ පරම විඥානාර්ථ බෞද්ධ සංගම් ශාලාවේදී හික්කඩුවේ නා හිමියන්ගේ ප්‍රධානත්වයෙන් උත්සවයක් පැවැත්විණි. එහිදී නා හිමියෝ සුනාපරන්තයට වැඩි පුණ්ණ තෙරුන්ගේ කථාව සිහිපත්කොට හරවත් දෙසුමක් පවත්වා ගමනට ආශිර්වාද කළහ. එසේම ජපන් බෞද්ධ සම්මේලනය ඇමතීම සඳහා අවශ්‍ය කතාව සකස්කර දුන්නේද නා හිමියන් විසිනි. එමෙන්ම 1891 මැයි 31 වැනි දින විද්‍යෝදය පිරිවෙනේදී ‘බුද්ධගයා’ නම් ව්‍යාපාරයක් ආරම්භ කළ අතර එහි මුලසුන දැරුවේද හික්කඩුවේ සිරි සුමංගල නා හිමියන් විසිනි. එහිදී නා හිමියෝ බුද්ධගයාව බේරා ගැනීමේ වැදගත්කම පිළිබඳ හරවත් දේශනයක් කළහ. හෙයියන්තුඩුවේ දේවමිත්ත හිමියන් හා බටුවන්තුඩාවේ පඬිතුමා ද එහිදී කතාකළහ. පසුව මහාබෝධි සමාගම ආරම්භ වන්නේ මේ බුද්ධගයා ව්‍යාපාරයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙසය. එහි සභාපති පදවිය හික්කඩුවේ නා හිමියෝද අධ්‍යක්ෂ තනතුර ඕල්කොට්තුමා ද ලේකම් පදවිය ධර්මපාල ශ්‍රීමතාණෝද දැරූහ. එදා විදුදැය පිරිවෙනේදී ආරම්භ කළ මහා බෝධි සංගමයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස බුද්ධගයාව බේරා ගැනීමට ධර්මපාලතුමා ඉන්දියාවට ගියේය. 1893 දී කල්කටාවේ සිටින විට චිකාගෝ නුවර පවත්වන ජගත් දෘෂ්ටි සම්මේලනයට සහභාගිවීමට ධර්මපාල තුමාට ආරාධනා ලැබුණි. එතුමා වහා ඒ බව දැනුම් දුන්නේ තමන් ගුරුදේවත්වයෙන් සැලකූ හික්කඩුවේ නායක හාමුදුරුවන්ටය. නා හිමියෝ ඊට හොඳම සුදුස්සා ධර්මපාලතුමාම බැවින් ඊට ආශිර්වාද පළ කරමින් සම්මේලනය ඇමතීම සඳහා සන්දේශයක්ද සකසා දුන්හ. මීට අමතරව ධර්මය නොදත් විදේශිකයන්ට ඕල්කොට් තුමා විසින් ඉංගී‍්‍රසි භාෂාවෙන් ප්‍රශ්නෝත්තර ක්‍රමයට ලියූ ග්‍රන්ථයක් සිංහලයට පරිවර්තනය කළේද හික්කඩුවේ නා හිමියන්ගේ උපකාරය ඇතිවය. ධර්මපාලතුමා හැමවිටම හික්කඩුවේ නා හිමියන්ට දැක්වූයේ අසීමිත වූ ගුරු ගෞරවයකි. ඒ බව එතුමාගේම වචන වලින්ම කියු වැකියක් 1927 දී “ආසියාව“ නම් ලේඛනයේ සඳහන් ව තිබු බව ආචාර්ය ආනන්ද ගුරුගේ විද්වතාණන් සිය “ධර්මපාල ලිපි” නම් ග්‍රන්ථයේ සටහන් කරන්නේ මෙසේය” භික්ෂූන් වහන්සේලා අතර ඉතාමත් පි‍්‍රය ඉතා උගත් හික්කඩුවේ ශ්‍රී සුමංගල ශ්‍රී පාදස්ථානයේ නා හිමියන් දැක හඳුනාගෙන සිටීම මාගේ වාසනාවක් විය” මෙයින් ඉස්මතුවන්නේ එතුමා හික්කඩුවේ නා හිමියන් කෙරෙහි පැවති ආකල්පයයි.

හික්කඩුවේ නා හිමියන්ගේ අපවත් වීමෙන් පසුවද විද්‍යෝදය පිරිවෙන හා බැඳී තිබූ සබැඳියාව තව තවත් ශක්තිමත් වූවා මිස අඩුවූයේ නැත. 1926 දී එංගලන්තය බලා ධර්මදූත මෙහෙවරට වැඩමකළ නා හිමිවරුන් තුන්පොළම එකළ විද්‍යෝදය පිරිවෙනේ ආචාර්යයන් වහන්සේලා වූහ. ඒ අනුව පරවාහැර වජිරඥාන , හැගොඩ නන්දසාර, දෙහිගස්පේ පඤ්ඤාසාර යන නා හිමිවරු වසර දෙකක් ධර්මදූත සේවාවේ යෙදුණාහ. ධර්මපාල ශ්‍රීමතාණන් විදුදය භූමියට දැක්වූයේ මහා ළෙන්ගතුකමකි. ඒ බව එතුමාගේ අවසාන කාලපරිච්ඡේදයෙන් ප්‍රකටව පෙනේ. 1928 අවසාන භාගයේදී එතුමා තදබල ලෙසම ගිලන්විය. එසේ වූ හෙයින් එතුමා කොල්ලුපිටියේ ඇලෝ ඇවනියුහි පිහිටි හේවාවිතාරණ මන්දිරයෙන් පිටත්වී විද්‍යෝදය පිරිවෙනටත් මහාබෝධි මන්දිරයටත් අතර පිහිටි කුඩා නිවසකට පැමිණේ. මේ බව එතුමාම දිනපොතේ සටහන් කර තිබෙන්නේ මෙසේය. “චෛත්‍යයක් දිහා බලාගෙන අවසන් හුස්ම හෙළන්න පුළුවන් වෙන්න මා මාලිගාකන්ද පිරිවෙන ළඟ කුටියට අරන්පලයල්ලා.” ධර්මපාල අපදානය ලියු කේ.බී. සුගතදාස සූරීන් ප්‍රකාශ කරන්නේ චෛත්‍ය දර්ශනය එතුමන් පි‍්‍රයකළේ මරණ මංචකයේදී දුටුගැමුණූ නරපති අවසන් හුස්ම හෙළන ලද අන්දම මෙනෙහිකිරීම නිසා විය යුතු බවයි. කෙසේ වුවද එතුමා ගිලන්ව කුටියේ සිටිමින් විදුදය පිරිවෙන දෙස නෙත් අයා හැම මොහොතෙහිම සිටි බවට සාක්ෂි බොහෝය. එකල ධර්පාලතුමාගේ ආරාධනාවෙන් සෑම සෙනසුරාදා දිනකම සන්ධ්‍යා යාමයේ අටට පමණ සුමංගල ධර්ම ශාලාවේදී මහ පිරිත් සජ්ඣායනාවක් පැවැත්වූයේ එකල පරිවේනාධිපතිව විසු කහවේ ශ්‍රී රනතනාසර නා හිමිගේ ප්‍රධානත්වයෙනි. එතුමා ගිලන්ව කුටියේ සිට මේ පිරිත් දේශනා ශ්‍රවණය කළ බව සඳහන් වේ. එපමණක් නොව විද්‍යෝදය පිරිවෙනේ පඩි පේළි බැස විහාර මන්දිරයට විදේශිකයකු යන අයුරු කුටියේ සිට බලා සිටිමින් තම සේවකයන් අත ඔවුන්ට බෙදාදීමට ඉංගී‍්‍රසි දහම්පොත් යැවීමද එතුමාගේ සිරිත විය. ගිලන්ව කුටියේ සිටින හැම මොහොතකම එතුමාගේ නෙත් විද්‍යෝදය පිරිවෙනෙන් ඈත් නොවීය. වරක් පිරිවෙනේ පඩිපේළි බැස කුඩය හකුළුාවාගෙන නොගිය තරුණ ශිෂ්‍ය භික්ෂූන් වහන්සේ නමකට දොස් පැවරූ පුවතක්ද වේ. ඒ එතුමා විදුදයට ජය භූමියට සැබවින්ම ආදරය කළ නිසාය.

ඇතැම්විට එතුමා භික්ෂූන් වහන්සේලා ද නිර්දය විවේචනයට ලක් කළ අවස්ථා විය. එහෙත් කිසිදු වෛරී සිතිවිල්ලක් එතුමා තුළ නොවීය. වරද පෙන්වාදී නිවැරැදි කිරීම එතුමාගේ සිරිත විය. වරක් විද්‍යෝදය පිරිවෙනේ ශී‍්‍ර සුමංගල ධර්මශාලාවට මුල්ගල් තැබීමේ උත්සවයේදී යගිරල පඤ්ඤානන්ද නා හිමියන් කාලිදාසයන් කියු ශ්ලෝක කිහිපයක් කියනු අසා සිටි ධර්මපාල ශී‍්‍රමතාණණ් උන්වහන්සේ ඒ මොහොතේදීම තියුණු විවේචනයට ලක්කළේ බුද්ධදේශනා කොපමණ තිබුණද සංස්කෘත බසටම ගැති බව පෙන්වා දෙමිනි. එවැනිම සිදුවීමක් ගුණපාල මලලසේකර මහතාටද විය. එතුමා ලියු “ශ්‍රී ධර්ම ශ්‍රී” නම් කෘතිය විවේචනය කළ ධර්මපාල තුමා එතුමා පාලි පණ්ඩිතයකු වුවද පොතේ නමට සංස්කෘත මිශ්‍ර නොකර සිටීමට නොහැකිවී ඇති බව පෙන්වාදි ඇත. පසුව මලලසේකර මහතාද පෙන්වා දී ඇත්තේ ධර්මපාල නාමයද සංස්කෘත නාමයක් නොවේද යන්නයි. එදා සිට ධර්මපාල යන සංස්කෘත නාමය වෙනුවට “ධම්මපාල” යන පාලි නාමය භාවිතාකොට ඇති බව සඳහන් වේ. මෙයින් පෙනෙන්නෙ එතුමා දැඩි විවේචනයන්ට ලක්කළද යම් වරදක් පෙන්වා දුන් විට නිහතමානීව එය සකසාගෙන ඇති බවයි.

මෙසේ විද්‍යෝදය පිරිවෙන සමඟ අවියෝජනීය සම්බන්ධයක් පැවැත්වු ධම්මපාල ශී‍්‍රමතාණන් තම ගුරු දේවයන්ගේ ශී‍්‍ර නාමය රැගෙන දේවමිත්ත නමින් පැවිදි බව ලබා අපවත්වන තෙක්ම ඉන්දියාවේ විසීය. එතුමාගේ අපවත් වීමෙන් පසුව භෂ්මාවශේෂ රැගෙන ආවේද විද්‍යෝදය පිරිවෙනටමය.ඒ එතුමා ඒ ජයභූමියේ පහස එතරම්ම පි‍්‍රයකළ නිසාවෙනි.

එතුමාගේ භෂ්මාවශේෂ තලෙයිමන්නාරමෙන් පොල්ගහවෙලටද එතැන් සිට විශේෂ දුම්රියකින් කොටුව දක්වා රැගෙන එන ලදී. කොටුව සිට විද්‍යෝදය පිරිවෙනට අලංකාර පෙරහරකින් ගමන්කළ භෂ්මාවශේෂ දහස් සංඛ්‍යාත මිනිසුන්ගේ ගෞරවාදරයට පාත්‍රවිය. එදා විද්‍යෝදය පිරිවෙනේදි ආගමික වතාවත් සිදු කළේ විද්‍යෝදය පරිවේණාධිපතිව විසු කහවේ ශ්‍රී රතනසාර නා හිමියන්ගේ ප්‍රධානත්වයෙනි. එහිදි පැළෑනේ ශ්‍රී වජිරඤාණ, යගිරල, පඤ්ඤානන්ද නා හිමිවරුන් පැවිදි අනුශාසනා සිදුකළ අතර ශ්‍රීමත් ඩී.බී.ජයතිලක,ඩබ්ලිව්. ආතර්ද සිල්වා, සී.ඩබ්ලිව්. කන්නංගර, බ්‍රහ්මචාරී දේවප්‍රිය වලිසිංහ යන ගිහිපින්වතුන්ද කතා කළහ. යගිරල පඤ්ඤානන්ද නා හිමියන් සිය අනුශාසනාවේදී කියා සිටියේ සොළොස්වන ශත වර්ෂයේ දොන් ජුවන් ධර්මපාල බුදුසසුනත් ජාතියත් වැනසු අතර එකුන් විසි වන ශතවර්ෂයේ ධර්මපාලතුමා සම්බුද්ධ ශාසනයත් සිංහල ජාතියත් බැබළ වූ බවත්ය.

මේ අයුරින් බහ තේරෙන වියේදීම විද්‍යෝදය පිරිවෙනේ පහස ලබමින් අපමණ ජාතික, ආගමික, සංස්කෘතික යුග මෙහෙවරකට දායක වෙමින් දස දහස් ගණනක ගිහි පැවිදි උතුමන්ගේ නොමඳ ගෞරවාදරයට ලක්වෙමින් විදුදය ජය භූමියේම වැළලෙන්නට තරම් ශි‍්‍රමත් අනගාරික ධර්මපාල ශී‍්‍රමතාණන්ගේ ජීවිතය විද්‍යෝදය පිරිවෙන හා ආත්මීය බැඳීමක් විය. ඒ ආත්මීය බැඳීමෙන් ලොවට නිහඬව දෙන පණිවුඩය වන්නේ විද්‍යෝදය පිරිවෙන යනු ධර්මපාල චින්තනයම බවයි. ධර්මපාල චින්තනය යනු විද්‍යෝදය පිරිවෙනම බවයි.

ගල්ලෙන රජ මහා විහාරස්ථානය

පස්යොදුන් කෝරළයේ – කළුතර දිස්ත්‍රික්කයේ බුලත්සිංහල මැතිවරණ බල ප්‍රදේශයේ මදුරාවල ප්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාසයේ වරකාගොඩ ග්‍රාමයේ පිහිටි ගල්ලෙන රජමහා විහාරස්ථානය සිසිලස දනවන සොඳුරු ඉසව්වක පිහිටි රමණීය වූ ද අපූර්වත්වයෙන් යුතු වූද රජ මහා විහාරස්ථානයකි.

හොරණ නෑබඩ හරහා මතුගම (මාර්ග අංක 498) බස් මාර්ගයේ වරකාගොඩට පැමිණ මෙම විහාරස්ථානයට ළඟා විය හැකි අතර විහාරස්ථානයට හොරණ සිට කි.මී. 17 ක් පමණ ඇත. මෙහි ඉතිහාසය පිරික්සීමේදී දුරාතීතය දක්වා දිවෙන ගමන් මගේ රජකමට සුදුසු වූ රාජ කුමාරවරුන්ගේ අනුග්‍රහයෙන් මෙම විහාරස්ථානය ඉදිවූ බව කියැවෙයි.

ලාංකේය වංශකතාවේ රජවරුන් සම්බන්ධ වූ පුරාවෘත්තයන් රැසක් හා රාජකීයයන්ගේ ඉතා සමීප සම්බන්ධතාවයක් පුරාණ පස්යොදුන් රට වටා ගොඩ නැගෙයි.

පස්යොදුන් රට වශයෙන් එදා හැඳින්වූ ප්‍රදේශය මතුගම, අගලවත්ත, බුලත්සිංහල වැනි ග්‍රාමයන් ඇතුළත් වනසේ උතුරින් කළු ගඟටත් දකුණින් බෙන්තර ගඟටත් මැදිව පිහිටි නිල් දිය ගලනා සොඳුරු ගං දියෙන් පෝෂණය ලද දාහයට ඉඩ නොලද සිසිලසින් සුවදායක වූ නිදහස, ගැලවීම සොයා පැමිණෙන්නන්ට අභය භූමියක් වන් වූ රමණීය ඉසව්වකි. සොලී ආක්‍රමණයන් නිසා අනුරාධපුර රාජධානිය බිඳ වැටෙන විට සිංහලයන් ක්‍රමයෙන් තෙත් කලාපීය නිරිත දිගට සංක්‍රමණයවූ බව ඉතිහාසයේ සඳහන් වෙයි.

එදා අනුරාධපුර ආශි‍්‍රත ප්‍රදේශ ජනාකීර්ණ නගර බවට පත් වූ විට පස්යොදුන් බිම් ගන කැලෑවෙන් හා වගුරු බිම් වලින් ගහණව පැවතුණි.

පොළොන්නරුව යුගයේ ඓතිහාසික ලේඛනයන්හි සටහන්ව ඇත්තේ “පංචයෝජන රට්ඨ” හා ‘පංචයෝජන වග්ග’ වශයෙනි.

පෙරදා සිහසුන වෙනුවෙන් බල අරගලයෙහි යෙදුන රාජකීයයන් පැරදී ආරක්‍ෂාව පතා පලා ආ එක් ප්‍රදේශයක් මෙය බව ඉතිහාසය පිරික්සීමේදී පෙනී යයි. ලාංකේය බිම වර්ණවත් කළ අභිමානවත් රජවරයකු වූ මහා විජයබා රජුගේ විමුක්ති අරගලයට ද මෙම පස්යොදුන් රට සම්බන්ධ වීම ඓතිහාසික සන්සිද්ධියකි. එතුමාගේ සේනා බල මුළු තරකර ගැනීම උදෙසා පස්යොදුන් රට රණවිරු තරුණයන් සම්බන්ධ වූ බව කියැවෙයි.

මහා විජයබාහු රජතුමාගෙන් පසුව ඔහුගේ බෑණනුවන් වන මානාභරණ, කිත්සිරිමේඝ සහ ශ්‍රී‍්‍රවල්ලභ යන කුමාරවරුන් තිදෙනා පොළොන්නරුවේ වික්‍රමබාහු රජු හා සටන්වැදී පරාජයට පත්වී පස්යොදුන් රට බලකොටුව වෙත පසුබැස ආරක්‍ෂා වූ බව සඳහන් වෙයි. සැඟව ආරක්‍ෂා වන අතර නොසන්සුන් සිතට සැනසුම වෙනුවෙන් ඒ අවට විහාරස්ථාන ගොඩ නැගීම රජදරුවන් බහුතරයකගේ සිරිත විය. ඒ අනුව මෙම ගල්ලෙන රජ මහා විහාරය ඉදිවූ බව කියැවෙයි.

බලකොටුව, ඉදිවූ ග්‍රාමය වරකාගොඩ විය හැකි බව ඇතැම් විද්වතුන්ගේ මතයයි. වරකාගොඩ ආසන්නයේ, ගනේගොඩ පැරැණි විහාර මන්දිරයක නටබුන් දක්නට ලැබෙන අතර එය පුරා විද්‍යා ස්මාරකයකි. එමෙන්ම ගල්ලෙන රජ මහා විහාරයේ ඇති කටාරම් කොටන ලද ගල්ලෙනක් තුළ වන අසිරිමත් විහාර මන්දිරයට ස්වභාව ධර්මයේ අදෘෂ්‍යමාන ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පියාගේ අපූර්වතම නිර්මාණයකි. මෙහි කටාරම් ලකුණු මතින් හැඟී යන්නේ පුරාණ කාලයේ මෙතැන භික්‍ෂූන් වහන්සේලාගේ ආවාස ගෘහයක්ව පැවැති බව අනුමාන කළ හැකි බව ය. ඉහලන ලද කුඩයක් යටිකුරු කර තැබුවා සේ වූ ඉතා දුර්ලභ පිහිටීමක් මත මුදුනින් ප්‍රමාණයෙන් මහත්ව කෙමෙන් සිහින් වන ස්වරූපයකට හැඩ ගැසුණු ගල්ලෙන කොටස් කීපයකට හෑරී ගොස් තිබේ. එහි පැරැණි බුදු මැදුර නව බුද්ධ මන්දිරය මෙන්ම පස්ගම් දේවාලය ආදී වශයෙන් කොටස් කීපයකට බෙදී තිබේ. පැරැණි විහාර මන්දිරයෙහි සැතපෙන පිළිමයක්, සමාධි පිළිමයක් සහ හිටි පිළිමයක් දක්නට ලැබෙයි. සැතපෙන පිළිමය දෙපා අසල බිත්තියේ බුදුන් වහන්සේ හා වාද කර පරාජය වූ රාහු අසුරයාගේ සිතුවමකි. මුදුනෙහි අසූ මහා ශ්‍රාවකයන්ගේ සිතුවම් පෙළක් සහ ඉදිරිපස බිත්තියේ විෂ්ණු, සමන්, විශ්ව කර්ම දෙවිවරුන්ගේ සිතුවම් දක්නට ලැබේ. මේවා පැරැණි ලක්‍ෂණ මතු කරවයි.

නව විහාරය ඉතා දිගට විහිදී වම් පසට ද හැරී ගිය දුර්ලභ පිහිටීමක් සහිත ලෙනකි. සූවිසි විවරණය, බුදු සිරිතෙහි ප්‍රතිමා පෙළ අසිරිමත් පෙරහරක් පරිද්දෙන් සිත් අමන්දානන්දයට පත් කරවන ලෙස නිර්මාණය කර ඇත. මෙම ලෙන් විහාරය පුරාවිද්‍යා ස්මාරකයක් බවට පත් කර තිබෙයි. 1946 දී පමණ වැඩ නිමවා ඇති නව විහාරයේ නිර්මාණ ශිල්පියා කීර්තිමත් මූර්ති සිතුවම් ශිල්පියකු වූ එම්. සාර්ලිස් මාස්ටර් ය. මෙම විහාර මන්දිරය බොදු කලාගාරයක් බඳුය. විහාරය පසෙකින් චෛත්‍යය ද බෝ වෘක්ෂය ද නිමවා තිබෙයි.

වටව ඇති නිල්ලෙන් පිරි වන වියන මැද ස්වභාවික පරිසරය විචිත්‍රවත් කරනා මෙම ලෙන් විහාරයේ පිහිටීම ආන්දය – චමත්කාරය අපූර්වත්වය දිගේ අපව රැගෙන යන්නේ නිදහස ද සුරැකුණු ඉසව්වක් වෙතට ය.

එක් ඉමකින් උස් තලයක් වෙත දිවෙන වන ගහණය පාමුල පිහිටි දිය පොකුණ වෙහෙර බිම සොඳුරු බව වන අරණක සංහිඳියාව ද රමණීයත්වය ද ඇද බැඳ තබා ගැනීමට සමත්වෙයි. යාන වාහන දිවෙන තාර පාරෙන් මිදී විනාඩියකදී දෙකකදී පියකරු වනයක තනිවෙන්නට ලැබෙන අපූරු අද්දැකීමක් වින්දනයට අවැසි මේ සොඳුරු පරිසරයේ චමත්කාරය හරිත වියන් පත් යටින් සිහින් මන්ද මාරුතයේ සිසිලස දිගේ අපව රැගෙන යන්නේ සොඳුරු ඉසව්වක් වෙතය.

කට්ටි කැඩී විකිණී යන්නට ගිය ඉඩමක ආර්ථික බෝගයක්ව පැවැති රබර් ගස් පෙළ ගැලවී ගිය ද සොබා සොඳුරු බව වඩවන මිනිස් සිතට, කයට සුවයක්, සැනසීමක්, සුවපත්වීමක්ම රැගෙන එන තිප්පිලි, බාඳුරා, ප්‍රාණජීව, කඩුපහර, සුළු නයි, කිරි අඟුන, තෙල්අගුන, උල්වරුණිය, විෂ්ණු ක්‍රාන්තිය මෙන්ම හිමාලයේ නොඉඳුල් වනයේ වැවෙන රුක්අගුන ඇතුළු ඖෂධ වර්ග 450 ක් පමණ මේ බිමේ වගා කර තිබේ.

එසේම පරිසරයේ සාමාජිකත්වය දරමින් මිනිසාගෙන් ප්‍රති උපකාර නොලබාම ඔහුට ජීවිතය ලබාදෙන හොර, දියනා, බටු නා, කර, මී, ගම්මාලු, මා වේවැල්, බටදොඹ, කහට වැනි තුරු ලතාවන් අතර සැරිසරන සිතක මායිම් බිඳ දමන නිදහස අතර මේ අභය භූමියෙහි සතා සිවුපාවුන් මෙන්ම නයි, පොළඟුන් – පිඹුරන් මෙන්ම නොයෙකුත් සර්පයන්ටද මරණ භය නිවාරණය කළ බිමකි. අවට ගම් දනව් වලින් රැගෙන එන විවිධ සර්පයන් මේ බිමේදී මුදා හැරෙන්නේ වත්මන් විහාරාධිපති රාජකීය පණ්ඩිත පෝරුවේදණ්ඩේ සුමන හිමියන් එයට කිසිදු විරුද්ධත්වයක් නොදක්වන නිසාය. උන්වහන්සේ ස්වභාවධර්මය සමඟ පෑහී ජීවත්වීමට කැමති පරිසර හිතකාමී භික්‍ෂූන් වහන්සේ නමකි. උන්වහන්සේ සතා සිවුපාවන්ට මෙන්ම ගහට කොළට දක්වන්නේ මහත් වූ සෙනෙහසකි.

රෝගාතුර වන කුරුල්ලන් - සතුන් රැගෙන විත් සුවපත් කර වනයට මුදා හැරෙන්නේ මේ මහත් වූ කරුණාව නිසාමය.

මෙහි අක්කර 5 ක් පමණ ඖෂධ සඳහා වෙන්කර තිබෙයි. දේශීය දුර්ලභ ශාක වර්ග සංරක්‍ෂණයට භූමිය නිදහස් කර තිබේ. මුළු බිම අක්කර 55 ක් පමණ වන අතර මෙම භූමියේ විහාරස්ථානයේ සංහිඳියාව මැදිකර ගනිමින් සමස්ත බිමම ස්වභාවික රක්‍ෂිත වනයටම පරිත්‍යාග කර තිබේ. මහඟු මෙහෙයකට උපහාර වශයෙන් එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවර්ධන වැඩසටහනේ (උව්ච්ර්‍ථ) අනුග්‍රහයද මෙම ව්‍යාපෘතියට ලැබී ඇත.

දිය සිඳුණු මුඩු බිමක මූසලකම මැකෙන විට ගහකොළ මල් ඵල දරා සිරියාවෙන් හිනැහෙන විට ගහෙන් ගහට පියඹා යන කුරුල්ලන් මලින් මලට පාවී යන සමනලුන් නිල් ජලයේ පීනා සැනසෙන නොයෙකුත් මත්ස්‍යයන් කඳු මුදුනේ තෝතැන්නේ දුව පැන ඇවිදින හාවුන් කොළ දිවියන්, ඉත්තෑවන්, මීමින්නන් ආදී සත්තු මේ අභය භූමියේ සිත්සේ සැරසරති.

මේ අසිරිමත් ගල්ලෙන් රජ මහා විහාර භූමිය සතා සිවුපාවුන්ට ජීවිතයට දානය දෙන අභය භූමියකි. මිනිසාගේ අධ්‍යාත්මයට සැනසීම සුවය රැගෙන එන පින්බිමකි.